Bitlis’in Ahlat ilçesinde, “Türk Büyüklerinin Mezarlarını Tespit Etmeye Yönelik Yüzey Araştırması” yapıldı.
Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle, Ahlat Müze Müdürlüğü başkanlığında, Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Kulaz’ın bilimsel danışmanlığında, Ahlat’taki tarihi mezarlıklarda Türk büyüklerinin mezarlarını tespit etmek amacıyla yüzey araştırması gerçekleşti. Ahlat’taki 7 tarihi mezarlıkta, Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin büyük dedesi Kayı Boyu Reisi Kaya Alp’ın ve onun babası Kızıl Boğa ile Ahlatşahlar Beyliği’nin kurucusu Sökmen El Kutbi’nin mezarlarının tespiti için yaz dönemi boyunca araştırmalar yapıldı. "Kayı Boyu’nun reisi Kaya Alp ve Ahlatşahlar Beyliği kurucusu Sökmen El Kutbi Ahlat’ta vefat etti"
Yaptıkları yüzey araştırmaları hakkında gazetecilere açıklamada bulunan Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Eski Ahlat Şehri Kazı Başkanı Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Kulaz, tarihi kaynaklardaki verileri de dikkate alarak bir yüzey araştırması yaptıklarını belirtti. Kulaz, "2022 yılı içerisinde hem halkın beklentileri hem de tarihi kaynaklardaki verileri dikkate alarak Kültür ve Turizm Bakanlığından Türk büyüklerinin Ahlat’taki mezarlarını bulmaya yönelik bir yüzey araştırması talebinde bulunduk. Gelen izin doğrultusunda da çalışma gerçekleştirdik. Oluşturduğumuz ekiple Kayı Mezarlığı, Kale Mezarlığı, Selçuklu Meydan Mezarlığı, Kırklar Mezarlığı, Hasan Padişah Kümbeti ve etrafındaki mezarlıklar, Çifte Hamam etrafındaki mezarlıklar başta olmak üzere Ahlat’taki tüm mezarlıklarda ekibimizle birlikte çalışma gerçekleştirdik. Bu çalışmaya ek olarak bir de tarihi kaynakları, tarihçi ekip üyelerimizle birlikte inceleme fırsatı bulduk. Bu çalışma doğrultusuna daha önce burada mezarı olduğu söylenen Süleyman Şah’ın dedesi Kızıl Boğa’nın mezarının Ahlat’ta değil Van Erçek’te olduğunu tespit ettik.
Hasan Bin Mahmut El Bayati’ni 1480’lerde ele aldığı Cam-ı Cemil Ayin eserinde, Kızıl Boğa’nın Mahan’dan Ahlat’a gelmek üzere yola çıktığı ve Erçek Gölü etrafında yerleştiği ve burada da 1220 yılında vefat ettiği belirtilmektedir. Yazıcıoğlu Ali’nin eserinde de aynı şekilde bir izahat söz konusu. Zaten Evliya Çelebi’de Kızıl Boğa’nın mezarıyla ilgili Ahlat’ta olduğuna dair bir bilgi sunmuyor. Ancak bunun dışında yine Süleyman Şah’ın babası Kaya Alp’in mezarının Ahlat’ta olduğuna dair birçok tarihi kaynakta veri var. Özellikle Hasan Bin Mahmut El Bayati, Yazıcıoğlu Ali ve Evliya Çelebi, Kaya Alp’ın mezarının Ahlat’ta olduğunda hemfikirler. Biz de buna yönelik bir çalışma başlattık. Bunun dışında aynı şekilde Ahlatşahlar’ın kurucusu Sökmen El Kutbi’nin Kuzey Suriye’deki seferi sırasında şehit düştüğü ve naaşının da Ahlat’a getirilerek defnedildiği yazılı. Buna yönelik çalışmamız da oldu. Ancak 1230 yılında Ahlat’ta vefat ettiği kayıtlarda geçen Kaya Alp ile 1111’de vefat ettiği anlaşılan Sökmen El Kutbi’nin mezarlarına dair bir veri elimize geçmedi. Bunların dışında diğer Türk büyüklerinin mezarlarını da bulmaya yönelik çalışma yaptık ancak şimdilik elimizde bir veri yok" dedi. "Mezarlar bulunmazsa Türk büyüklerinin hatırasına makam oluşturulabilir"
Önümüzdeki yıl yapılacak kazı ve sondaj çalışmalarından sonra eğer toprak altındaysa Türk büyüklerinin mezarlarını bulunma ihtimalinin olabileceğini belirten Kulaz, "Ancak bu mezarlar tahrip olmuş durumda da olabilirler. Bu nedenle Türk büyüklerine ait mezarların tespiti biraz da bundan sonra yapılacak çalışmalara bağlı diyebilirim. Bu çalışmalardan sonra belki şu öneride bulunma imkanımız olabilir, muhtemelen kesin olarak Ahlat’ta defnedildiği anlaşılan Kaya Alp ve Sökmen El Kutbi başta olmak üzere Türk büyüklerinin hatırasına Evliya Çelebi’nin verdiği konum ve halkın beklentisi dikkate alınarak makam oluşturma önerilebilir. Bu da ilerleyen zamanlarda belki gerçekleşebilir. Dediğim gibi Ahlat’ta 7 kadar tarihi mezarlık var. Bu tarihi mezarlıklarda yapılacak detaylı çalışmalar sonucu Türk büyüklerine ait, özellikle Evliya Çelebi’nin belirttiği mezarların günümüze gelme durumu var mı yok mu, tespit edilebilir mi kesin karar verildikten sonra bu konuda bir makam oluşturma önerisi gerçekleşebilir" diye konuştu.