Moskova
Ermenistan, bölge ticaretinde ve enerji sevkiyatında kritik öneme sahip Türkiye ve Azerbaycan'la siyasi yakınlaşma sayesinde ekonomik fırsatlar yaratabilir.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, 2019’da yüzde 7,6 büyüyen Ermenistan ekonomisi, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının yanı sıra Karabağ’da Azerbaycan’a karşı yaşadığı hezimet nedeniyle 2020’de yüzde 7,6 küçüldü.
Ermenistan halkı İkinci Karabağ Savaşı'nın yıl dönümünde gelecekle ilgili karamsar
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 23 Eylül 1991’de bağımsızlığını kazanan Ermenistan, Kafkasya bölgesinde ekonomik olarak en sorunlu ülkelerden birisi haline geldi. Bağımsızlığından önce metal ürünleri, kimya, gıda endüstrilerinin geliştiği bir tarım-sanayi ülkesi olan Ermenistan, doğal kaynakların neredeyse hiç bulunmadığı, elverişli bir coğrafi konuma veya verimli topraklara sahip olamayan, ekonomik açıdan küçük bir devlete dönüştü.
Ülkenin 2019’da gerçekleştirdiği toplam 2,6 milyar dolarlık ihracatında bakır yüzde 24 payla ana kalem olurken, tütün ürünleri yüzde 10, alkol ürünleri yüzde 10 ve altın yüzde 8 payla en çok paya sahip diğer ürünler olarak ön plana çıktı.
Toplam büyüklüğü geçen yıl 12,6 milyar dolara gerileyen Ermenistan ekonomisinde, yurt dışındaki bireyler tarafından ülkeye yapılan para transferleri ise büyük rol oynuyor. 2019’da yaklaşık 2 milyar dolar bireyler tarafından Ermenistan’a gönderilirken, söz konusu miktarın yüzde 54’ü Rusya’dan, yüzde 14’ü ise ABD’den gerçekleştirildi.
Türkiye ile duran ekonomik ilişkiler ham madde sorunu yaşatıyor
Ermenistan, en büyük ticaret ortaklarından Türkiye ile ilişkilerini durma noktasına getirmesi nedeniyle özellikle ham madde tedarikinde sorunlar yaşıyor.
2019’da yaklaşık 5 milyar dolar ithalat gerçekleştiren Ermenistan’ın en çok dış alım gerçekleştirdiği ülkeler arasında Türkiye de bulunuyordu. Türkiye’den 2019’da yaklaşık 300 milyon dolarlık ithalat yapan Ermenistan’ın temin ettiği ürünler arasında gıda ve tekstil üst sıralarda yer alıyordu. Ermenistan, Türkiye’den yalnızca bitmiş ürünler değil aynı zamanda başta tekstil sektörüne katkı sağlayan iplik gibi ham maddeleri de ithal ediyordu.
Ancak Karabağ savaşının başlamasının ardından Ermenistan hükümeti, Türkiye’ye yönelik yaptırım uygulama kararı aldı. Ermenistan Ekonomi Bakanlığı, söz konusu kararın ülke ekonomisine zarar vermesine rağmen uygulanmaya devam edeceğini, ilişkilerin düzelmesi halinde ise kaldırılabileceğini bildirmişti.
Öte yandan Ermenistan basınına yansıyan haberlerde, yasağa rağmen çok sayıda Türk ürününün hala Ermenistan’da bulunabildiğine işaret ediliyor.
Ermenistan ekonomisinde en çok paya sahip ülke olarak ise Rusya ön plana çıkıyor. Rusya, 2019’da Ermenistan’ın ihracatında yüzde 22, ithalatında ise 28,7 paya sahipken, başta Gazprom gibi enerji şirketleri üzerinden olmak üzere ülkenin en büyük doğrudan yatırımcısı konumunda.
Demografik sorunlar artıyor
Dünya Bankası, Kovid-19 ve Karabağ savaşında ağır darbe alan Ermeni ekonomisinin toparlanma sürecine girdiğini ancak bölge ülkeleriyle zayıf bağlantısı ve uzun süredir devam eden yapısal sorunlar nedeniyle söz konusu sürecin yavaş ilerlediği yorumunda bulunuyor.
Yatırımcıların Ermenistan piyasasına yönelik duyduğu güvensizlik ve yaygın kayıt dışılık oranlarının da yine ülke ekonomisinin önündeki önemli sorunlar olarak ön plana çıktığına işaret ediliyor.
Ermenistan’ın bir başka sorunu ise özellikle son yıllarda hızlı bir artış gösteren dış göç. Zayıf ekonomik koşullar ve ulusal açıdan moral bozucu bir savaş yenilgisinin ardından, Ermeniler ülkelerini terk ediyorlar.
Ermenistan istatistik kurumu ARMSTAT verilerine göre, 2021'in ilk 9 ayında ülkeye giren toplam kişi sayısından 103 bin daha fazla kişi Ermenistan’ı terk etti. Ermenistan nüfusu, 1991’de bağımsızlığını kazanmasından bu yana yüzde 15 azalırken, dış göçün artarak devam etmesi ülke için demografik sorunların da büyümesine yol açıyor.
"Yeni dönem Ermenistan için fırsatlar sunmaktadır"
Karabağ’daki savaşın sona ermesinin ardından Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan başta olmak üzere ülkedeki yetkililerin Türkiye ile ilişkilerin normalleşmesini istediklerine yönelik açıklamaları ise ülke ekonomisinde olumlu bir süreç başlatabilir.
Gerek Türkiye gerekse de Azerbaycan ile ulaşımın ve ticaretin tekrar tam anlamıyla başlaması, 90’lı yıllardan bu yana zor günler geçiren Ermenistan ekonomisine önemli katkılar sağlayabilir.
Özellikle Zengezur koridorunun tam kapasiteyle açılması halinde Azerbaycan ve Türkiye’nin kritik öneme sahip olduğu enerji hatları ve ulaşım koridorları, Ermenistan’ın da artık faydalanabileceği yeni ticaret imkanları yaratabilir.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 8 Kasım'da yaptığı açıklamada, Karabağ'ın ve işgal altındaki Azerbaycan topraklarının kurtuluşunun Kafkasya'da yeni bir dönemin miladı olacak kadar önemli olduğuna işaret ederek, "Öyle ki bu yeni dönem Ermenistan'ı da yıllardır kendini içine hapsettiği cendereden çıkartabilecek fırsatlar sunmaktır." demişti.
Türkiye'nin girişimiyle Azerbaycan, Gürcistan, İran'ın da dahil olduğu ve Rusya'nın da destek verdiğini açıkladığı 3+3 formatında kurulabilecek bir iş birliği mekanizması, Ermenistan için söz konusu fırsatların başında geliyor.