İstanbul
Sadece Türkiye'nin değil İslam dünyasının en önemli kültür projelerinden olan 46 ciltlik İslam Ansiklopedisi'nin yanı sıra yürüttüğü araştırma projeleriyle, yayımladığı eserlerle ve Türkiye'nin önde gelen araştırma kütüphanelerinden birisine ev sahipliği yapmasıyla öne çıkan Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), ilim dünyasına ve araştırmacılara hizmet sunmaya devam ediyor.
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Başkanı Prof. Dr. Raşit Küçük, kamuoyunda daha ziyade 46 ciltlik TDV İslam Ansiklopedisi ve farklı alanlardaki araştırmacıların vazgeçilmez uğrak yeri olan kütüphanesi ile tanınan İSAM'ın, yaklaşık 40 yıllık kurumsal tarihinde bunların dışında pek çok önemli araştırma ve yayın projesine de imza attığını söyledi.
İSAM'ın vizyonunu, İslam araştırmaları alanında uluslararası ölçekte öncü rol oynamak şeklinde tanımlayan Küçük, "İslam dini, medeniyeti ve toplumlarına dair güvenilir ve özgün bilgi üreten, bilgiyi yöneten, katılımcı bir araştırma merkezi olma amacıyla yola çıktık. Misyonumuz ise Türkiye'de ve dünyada İslam araştırmalarının geliştirilmesine katkıda bulunmak." ifadelerini kullandı.
Türkiye Diyanet Vakfı tarafından 1983'te İslam Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü'nün, 1988'de de İslam Araştırmaları Merkezi'nin kurulduğunu belirten Küçük, her iki kurumun 1993'te İSAM adıyla tek çatı altında birleştiğini dile getirdi.
33 yılda tamamlanan dev eser
İSAM'ın Türkiye'de ve dünyada ilim çevrelerinde en bilinen projesinin 33 yılda tamamlanan TDV İslam Ansiklopedisi olduğunu aktaran Küçük, ansiklopediye ilişkin şu bilgileri paylaştı:
"Başlangıcından günümüze İslam dini ve medeniyeti ile Müslüman toplumların kültürü, tarihi ve coğrafyasına dair bilgiler içeren İslam Ansiklopedisi, 20 ilim heyeti ve alanında uzman yerli ve yabancı yaklaşık 2 bin müellifin katkısıyla 2013'te toplam 44 cilt olarak tamamlandı. Ayrıca 2016'da 2 ek cilt hazırlandı. 33 yılda tamamlanan bu kapsamlı eser, dünyada Müslümanlarca hazırlanmış, özgün ve tamamlanmış ilk telif İslam ansiklopedisidir. İçerdiği yaklaşık 17 bin madde başlığı, sadece İslam dini ve ilimleriyle sınırlı olmayıp edebiyat, felsefe, tarih, sanat, coğrafya gibi pek çok alanı ilgilendiren kavram, biyografi, eser ve olayları da konu ediniyor."
Raşit Küçük, ansiklopedinin alanında örnek bir çalışma olduğuna işaret ederek, 2014'te "Yüzyılın İslam Kültür Hizmeti, Onur ve Hizmet Ödülü"ne, yine aynı yıl kurum kategorisinde "Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü"ne ve 2019'da TÜBA Fuat Sezgin Eser Ödülü'ne layık görüldüğünü hatırlattı.
İslam Ansiklopedisi projesinin sona ermediğini belirten Prof. Dr. Küçük, 2014 yılında internet üzerinden ücretsiz olarak erişime açılan ansiklopedinin 2018'ten itibaren bir elektronik ansiklopedi haline getirildiğini kaydetti.
"Ansiklopediler canlı organizmalar gibidir" diyen Küçük, bir yandan güncelliğini kaybetmeye başlayan ansiklopedinin günümüz ihtiyaç ve imkanları gözetilerek yenilenebilmesi için 2019 yılında "TDV İslam Ansiklopedisi İkinci Edisyon ve İngilizce İslam Ansiklopedisi Projesi"nin başlatıldığını ve Türkiye'nin ansiklopedisi olmayı hedeflediklerini ifade etti.
Araştırmacıların tercihi İSAM Kütüphanesi
Kamuoyunda İSAM denilince, Altunizade'de yer alan ve birçok sosyal bilim araştırmacısının müdavimi olduğu İSAM kütüphanesinin akla geldiğini aktaran Küçük, şöyle konuştu:
"Kütüphanemiz 1984 yılında öncelikle İslam Ansiklopedisi'nin hazırlık sürecinde duyulan yerli ve yabancı kaynak ihtiyacını karşılamak için kuruldu. Kısa zamanda ilahiyat, tarih, edebiyat, felsefe, sosyoloji gibi sosyal bilimler alanlarında çalışan lisansüstü öğrenciler, akademisyenler ve araştırmacılar için vazgeçilmez bir kütüphane haline geldi. Kütüphanemizde 350 bin kitap ve 230 bin dergi koleksiyonunu üyelerimize açık raf sistemiyle sunuyoruz. Ziyad Ebüzziya, Albert Hourani, İlber Ortaylı ve Fethi Gemuhluoğlu gibi tanınmış isimlere ait birçok özel koleksiyon bulunuyor."
İSAM Kütüphanesi'nin aynı zamanda kendi ürettiği dijital veri tabanlarıyla da tanındığını ifade eden Küçük, Türkiye'de ve dünyada pek çok araştırmacının yararlandığı bu veri tabanlarında yüzbinlerce makale, tez ve özel arşivin internet üzerinden ücretsiz olarak araştırmacıların istifadesine sunulduğunu belirtti.
Prof. Dr. Küçük, İSAM Kütüphanesi'nin 38 bin üyesinin bulunduğunu, pandemi öncesinde günlük ortalama 600 araştırmacıya hizmet verdiklerini, ancak pandemi tedbirleri kapsamında çevrim içi randevu sistemiyle sınırlı sayıda araştırmacıyı kabul edebildiklerini bildirdi.
İSAM'ın diğer çalışmalarına da değinen Küçük, şunları aktardı:
"İstanbul'daki Osmanlı dönemine ait çeşitli mahkeme kayıtlarını içeren şeriye sicillerinin bir kısmı İSAM tarafından 'İstanbul Kadı Sicilleri' adıyla 40 cilt halinde günümüz Türkçesine aktarıldı ve 2014'te internet üzerinden ücretsiz erişime açıldı. 2012-2015 arasında İBB Kültür AŞ işbirliği ile 10 ciltlik 'Antikçağ'dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi' adlı eseri hazırladık. Bu eser de İngilizce tercümesiyle birlikte internet üzerinden ücretsiz erişime açıldı."
Rusya Müslümanları Dini İdaresi'nin, TDV İslam Ansiklopedisi'ni Rusça'ya tercüme etme talebi üzerine "Temel İslam Ansiklopedisi" adı altında yeni bir çalışma başlattıklarını anlatan Küçük, hazırlanan bu yeni ansiklopedinin Türkçe versiyonunu 2019 yılında 8 cilt olarak tamamlayıp yayınladıklarını dile getirdi. Bu ansiklopedinin orta öğretimden itibaren tüm öğrencilerin yardımcı kaynak olarak kullanabileceği bir çalışma olduğunu vurgulayan Küçük, eserin Rusça, Arapça, İngilizce ve Balkan dilleri başta olmak üzere farklı dillere tercümesi için çalışmalara başlandığını söyledi.
İSAM'ın devam eden projeleri
İSAM'ın devam eden diğer projeleri hakkında da bilgiler paylaşan Raşit Küçük, şunları kaydetti:
"1988 yılından bu yana yüzlerce araştırmacının daha nitelikli bir ortamda yetişmesine katkıda bulunan Araştırmacı Yetiştirme Projesi devam ediyor. Osmanlı ilim ve düşünce mirasını bütün boyutlarıyla ortaya çıkarmayı hedefleyen İkinci Klasik Dönem Projesi'ni ise 2012'de başlattık. Bu proje kapsamında bir kısmı Türkçe telif bir kısmı da Arapça tahkikli neşir olmak üzere toplam 85 cilde ulaşan 48 eser hazırladık. Ayrıca 600 araştırmacı Arapça ve Osmanlıca tahkikli/tenkitli neşir kurslarımızdan istifade etti. 2016'da başlattığımız 'Erken Klasik Dönem Projesi' ise İslam ilimler tarihinin erken dönemi olarak kabul edilen 8-12. yüzyıllar arasındaki Hanefi ve Maturidi eserlerinin tahkikli neşir ve incelemesini yaparak araştırmacıların istifadesine sunmayı hedefliyor. Bu proje kapsamında da toplam 26 cilt tutan 23 eser hazırlandı."
297 ciltlik 240 eser
İSAM Yayınları olarak farklı projeler kapsamında sosyal bilimler ve ilahiyat alanında seçilmiş doktora tezleri ve ilmi araştırma eserlerinin yanı sıra genel okuyucuya hitap eden kitaplar hazırladıklarını belirten Küçük, şu ana kadar Türkiye'de ve yurt dışında toplamda 297 cilde ulaşan 240 eser yayımlandığını bildirdi.
Ayrıca 1997'den itibaren İslam Araştırmaları Dergisi'ni ve 2010'dan bu yana Osmanlı Araştırmaları Dergisi'ni yayımladıklarını anımsatan Küçük, her iki yayının da alanlarında önde gelen uluslararası hakemli dergiler olduğunu aktardı.
İSAM Başkanı Prof. Dr. Raşit Küçük, tüm bu çalışma ve eserleriyle İSAM'ın, Türkiye'de akademik standartların yükselmesine ve disiplinlerarası iş birliğinin gelişmesine katkıda bulunduğunu, aynı zamanda Türkiye'nin birikimini dünyaya açmayı hedeflediğini vurguladı.