TBMM
Irak ve Suriye ile Lübnan olmak üzere iki yurt dışına asker gönderme tezkeresinin süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkereleri, bu hafta TBMM Genel Kurulunda görüşülecek.
Türkiye'nin dünya barışının korunmasına yönelik katkısı, Kore Savaşı'na katıldığı 1950'de başladı. TSK, bugüne kadar çıkarılan tezkerelerle çok sayıda ülkede çeşitli görevler aldı.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre Meclis, 1950 sonrası dönemde ilk kez, Kore'ye Türk askerinin gönderilmesi için dönemin hükümetine izin verdi.
TBMM, 6 Aralık 1950 tarihli birleşiminde, "dünya barışını kurmak, korumak ve insanlığın emniyet ve huzurunun sağlanması amacıyla Türk askerinin Birleşmiş Milletler (BM) orduları saflarına katılması" yönündeki Başbakanlık tezkeresini kabul etti.
Kıbrıs
Meclis, Kıbrıs'a asker gönderilmesi konusunda çeşitli tarihlerde 3 kez izin verdi. Bu konudaki ilk tezkere, 16 Mart 1964 tarihini taşıyor. 1961 Anayasası'nın 66. maddesine dayandırılan bu karar, "16 Ağustos 1960'ta, Lefkoşa'da Türkiye, Yunanistan, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda ile Türkiye arasında imzalanan anlaşmalar uyarınca Kıbrıs'a TSK'nin gönderilmesine izin verilmesini" içeriyordu.
TBMM, 17 Kasım 1967'de, "Hükümete verilen yetkinin kullanılmasından doğacak inkişaf ve ihtilatlar karşısında; lüzum, hudut, şümulü hükümetçe takdir ve tayin olunacak şekilde TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesine" izin verdi.
Kıbrıs konusundaki 3. tezkere ise 20 Temmuz 1974'te kabul edildi. Dış siyasi olayların ortaya çıkardığı ağır şartlar sonunda ve TBMM'nin 1964 ve 1967'de verilen izinlerine dayanarak Kıbrıs'a yapılan indirme ve çıkarma harekatının ortaya çıkaracağı durum karşısında gerekliliği, sınırı ve miktarı hükümetçe takdir ve tayin olunacak şekilde TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesine izin verilirken, aynı günkü birleşimde "TBMM'nin kahraman ve şanlı Türk Silahlı Kuvvetlerine güven, dilek ve takdirleri" de iletildi.
Körfez krizi
Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan "Körfez Krizi" sürecinde de TBMM'den 3 tezkere çıktı.
Körfez Krizi sürecinde, ABD ve müttefiklerinin Irak'a yönelik askeri harekatı aşamasında Türkiye'de çok uluslu bir gücün konuşlandırılması gündeme geldi. Hükümet, "Ülkemize bir tecavüz vuku halinde derhal mukabele edilmesi maksadına münhasır olarak", TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesi veya yabancı silahlı kuvvetler mensuplarının Türkiye'de bulunması konularında TBMM'den izin istedi. Bu izin, 12 Ağustos 1990'da hükümete verildi.
Önceleri "çekiç güç" olarak adlandırılan, daha sonra yalnızca hava gücüyle sınırlı olan "Kuzeyden Keşif Harekatı", bu izin kapsamında Türkiye'ye konuşlandırıldı.
TBMM, yine aynı kapsamda 5 Eylül 1990 ve 17 Ocak 1991'de BM Güvenlik Konseyi kararını desteklemek ve Türkiye'nin muhtemel tehlikelere karşı güvenliğinin idame ettirilmesini sağlamak, kriz süresince ve sonrasında olabilecek gelişmeler ışığında Türkiye'nin çıkarlarını korumak amacıyla Türk askerinin yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verdi.
Bosna Hersek'ten Afganistan'a
Türk askeri, Körfez Krizi sonrasında dünyanın farklı köşelerindeki savaş ortamlarında görev aldı. Bu amaçla TBMM'den alınan izin sonrasında Türk askeri, Bosna-Hersek'ten Afganistan'a kadar geniş bir coğrafyada görev yaptı.
Hükümetler, 8 Aralık 1992'de iki ayrı tezkereyle Somali ve Bosna Hersek'e, 20 Şubat 1997'de İsrail-Filistin çatışmalarının yaşandığı El Halil'e, 10 Nisan 1997 ve 23 Temmuz 1998'de Arnavutluk'a, 8 Ekim 1998'de Kosova'ya, 10 Ekim 2001'de Afganistan'a asker göndermek için TBMM'den izin aldı.
Irak ve 1 Mart Tezkeresi
ABD'nin Irak'a yönelik operasyonuyla ilgili olarak 4 Başbakanlık tezkeresi, 2003'te TBMM'ye sunulurken, bunlardan Türk askerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı ülke askerlerinin Türkiye'ye gelmesini içeren tezkere kabul edilmedi.
Türkiye'deki askeri üs ve tesisler ile limanlarda gerekli yenileştirme, geliştirme, inşaat ve tevsi çalışmaları ile altyapı faaliyetlerinde bulunmak amacıyla ABD'li teknik ve askeri personelin 3 ay süreyle Türkiye'de bulunmasına izin verilmesine ilişkin karar, 6 Şubat 2003'te TBMM'den çıktı.
TBMM, 20 Mart 2003'te, TSK'nin Kuzey Irak'a gönderilmesine, bu kuvvetlerin belirlenecek esaslar çerçevesinde kullanılmasına ve muhtemel bir askeri harekat kapsamında yabancı silahlı kuvvetlere mensup hava unsurlarının Türk hava sahasını kullanmalarına 6 ay süreyle izin verdi.
Irak Savaşı nedeniyle "TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için Hükümet'e yetki verilmesine" ilişkin 25 Şubat 2003 tarihli Başbakanlık tezkeresi, TBMM Genel Kurulunda 1 Mart 2003'te "salt çoğunluğa ulaşılmaması" nedeniyle kabul edilmedi. Bu oylamaya 533 milletvekili katılmış, 264 kabul, 250 ret, 19 çekimser oy kullanılmıştı.
Irak ile ilgili 2003'teki diğer tezkere ise 7 Ekim tarihli oldu. Meclis, Başbakanlık tezkeresiyle, hükümete, TSK'nin, güvenlik ve istikrara katkı yapmak amacıyla Irak'a gönderilmesine, bu kuvvetlerin görevine ve kullanılmasına ilişkin gerekli düzenlemelerin yapılması için 1 yıl süreyle izin verdi.
Lübnan'da barışın tesisi
Kongo'daki seçimlerde güvenliği sağlayacak uluslararası güce, Türkiye'nin asker göndermesine ilişkin Başbakanlık tezkeresi, 27 Haziran 2006'da TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
TBMM'ye, Türk askerinin Lübnan'a BM Geçici Görev Gücü (UNIFIL) kapsamında gönderilmesine ilişkin 12 Başbakanlık, 3 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. İlk Lübnan tezkeresi, 5 Eylül 2006'da Meclis'ten geçti.
Lübnan tezkeresi, 2006'dan bu yana 14 kez uzatıldı.
Irak'ın kuzeyine sınır ötesi operasyon yetkisi
Türk ordusunun, Irak'ın kuzeyinden Türkiye'ye yönelik terör tehdidinin ve saldırıların bertaraf edilmesi amacıyla, sınır ötesi harekat ve müdahalede bulunması için Meclis'e 7 Başbakanlık tezkeresi gönderildi.
TBMM'nin 17 Ekim 2007 tarihli kararıyla, TSK unsurlarının, terör örgütü PKK'nın yuvalandığı Irak'ın kuzey bölgesi ile mücavir alanlara gönderilmesi konusunda hükümete izin verildi.
Bu yetki 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 ve 2013'te olmak üzere 6 kez uzatıldı.
Korsanlıkla mücadele
TBMM'ye, TSK deniz unsurlarının, Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları, Arap Denizi ve mücavir bölgelerde görevlendirilmesi için 10 Başbakanlık tezkeresi, 3 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. Bu kapsamda ilk Meclis kararı 10 Şubat 2009'da alındı.
Meclis, bu tarihten itibaren "korsanlık, deniz haydutluğu ve silahlı soygun eylemleriyle mücadele" amacıyla yürütülen uluslararası çabalara destek vermek amacıyla TSK unsurlarının gönderilmesine ilişkin 12 kez daha izin verdi.
Türk askerinin bu bölgelerdeki görev süresinin bir yıl daha uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresi, 26 Ocak 2021'de Meclis'ten geçti.
Libya'da istikrar ve güvenliğin tesisi
Meclis'e Libya'ya asker gönderilmesine ilişkin 1 Başbakanlık, 2 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. Bu kapsamda ilk TBMM kararı, 24 Mart 2011'de çıktı.
Meclis, bu tarihte BM Güvenlik Konseyi kararları çerçevesinde, Libya'da istikrar ve güvenliğin yeniden tesisine yönelik uluslararası çabalara çok boyutlu katkıda bulunmak üzere TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesine izin verdi.
TBMM'de 2020'de iki ayrı Libya tezkeresi kabul edildi. "TSK'nin, Libya'daki gayrimeşru silahlı gruplar ile terör örgütleri tarafından Türkiye'nin Libya'daki menfaatlerine yönelebilecek saldırıları bertaraf etmek, Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti tarafından talep edilen desteği sağlamak üzere hudut, şümul, miktar ve zamanının Cumhurbaşkanınca takdir ve tayin olunacak şekilde yabancı ülkelere gönderilmesine" ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresi, 2 Ocak 2020'de Meclis'ten geçti.
Meclis, Libya tezkeresini, 22 Aralık 2020'de görüşerek, süreyi 18 ay uzattı.
Suriye'deki belirsizlik
Mehmetçik, Irak ve Suriye'den Türkiye'ye yönelik terör tehdidi ve riskinin bertaraf edilmesindeki görevini sürdürdü.
TBMM'nin 4 Ekim 2012 tarihli kararıyla, Suriye'den Türkiye'ye yönelebilecek ilave risk ve tehditlere karşı gerekli tedbirlerin alınması kapsamında, TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesine ilişkin hükümete yetki verildi. Meclis, bu konudaki tezkereyi, 4 Ekim 2013'te görüşerek süreyi yeniden uzattı.
2013'ten sonra Suriye ve Irak'a yönelik tezkereler birleştirilerek sunuldu. Bu kapsamda 7 Irak ve Suriye tezkeresi Meclis'ten geçti.
"Irak ve Suriye'deki terörist örgütlerden Türkiye'ye yönelebilecek saldırıların bertaraf edilmesini" öngören Başbakanlık tezkeresi, 2 Ekim 2014'te Genel Kurulda kabul edildi.
"Uluslararası hukuk uyarınca Türk toprağı kabul edilen Süleyman Şah Saygı Karakolu'na dönük güvenlik riskinin de arttığı" belirtilen tezkerede, "Türkiye'nin, rejimin ve terör gruplarının gerçekleştirebileceği her türlü saldırıdan, ayrıca Suriye'deki belirsizlik ve kaos ortamından en fazla etkilenebilecek ülke olduğu" ifade edildi.
"Irak ve Suriye tezkeresi", 2014'ten bu yana 6 kez uzatıldı.
Türk askeri Mali ve Orta Afrika'da
Türk ordusu, BM kapsamında birçok ülke ve coğrafyadaki faaliyetlerine Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'ni de ekledi. Mali ve Orta Afrika'ya asker gönderilmesine ilişkin 6 tezkere Meclis'ten geçti.
TSK'niın; BM'nin, Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nde icra ettiği harekat ve misyonlar kapsamında yurt dışına gönderilmesi için 1 yıl süreyle izin verilmesini öngören Başbakanlık tezkeresi, 20 Kasım 2014'te TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
Meclis yine 2 Ağustos 2016'da, Türk askerinin Mali ve Orta Afrika tezkeresi kapsamında yurt dışına gönderilmesi için bir yıl süreyle izin verdi. Tezkerenin süresi 2017, 2018, 2019 ve 2020'de olmak üzere 4 kez uzatıldı.
Afganistan'da barışa katkı
Son 6 yılda Afganistan'a asker gönderilmesine ilişkin 4 tezkere Meclis'ten geçti.
TSK unsurlarının, NATO'nun Afganistan'da icra edeceği Kararlı Destek Misyonu ve devamı kapsamında yurt dışına gönderilmesi, aynı amaçlara yönelik yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye üzerinden Afganistan'a intikaliyle geri intikali kapsamında Türkiye'de bulunması ve bunlara imkan sağlayacak düzenlemelerin hükümet tarafından belirlenecek esaslara göre yapılması için 2 yıl süre istenilmesine ilişkin Başbakanlık tezkeresi, Genel Kurulun 6 Ocak 2015 tarihli birleşiminde kabul edildi.
Afganistan tezkeresi bu tarihten itibaren 3 kez uzatıldı. Meclis, bu konudaki son tezkereyi, 22 Aralık 2020'de görüşerek, süreyi 6 Ocak 2021'den itibaren 18 ay daha uzattı.
TSK'ye Azerbaycan'da ateşkesin tesisi yetkisi
TBMM, 17 Kasım 2020 tarihli kararı ile TSK'nin, "Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım Anlaşması hükümlerinden kaynaklanan taahhütleri yerine getirmek, ateşkesin tesisi, ihlallerin önlenmesi, bölgede barış ve istikrarın sağlanması amacıyla hudut, şümul, miktar ve zamanı Cumhurbaşkanınca takdir ve tayin olunacak şekilde, Ortak Merkezin görevlerinin ifası yönünde hareket etmek" üzere yabancı ülkelere gönderilmesine izin verdi.
Böylece Meclis'ten 71 yılda 76 yurt dışına asker gönderme tezkeresine izin çıktı.
TBMM'ye son olarak Irak ve Suriye ile Lübnan olmak üzere iki yurt dışına asker gönderme tezkeresinin süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkereleri sunuldu.
Genel Kurulda, salı günü yapılacak görüşmelerin ardından kabul edilmesi beklenen tezkerelerle Meclis, yurt dışına asker gönderilmesi için 78 kez izin vermiş olacak.