Birleşmiş Milletler'e göre Pasifik adaları, siyasetteki kadın oranının en düşük olduğu bölge. Ancak bu yıl Samoa, bir kadın başbakan seçti. Samoa'nın ilk kadın başbakanı Fiame Naomi Mata'afa başarısını biraz da, attığı her adımda kendisini destekleyen kadın arkadaşlarına borçlu.
Mata'afa, kenarına tuz sürülmüş margarita bardağını arkadaşları için kaldırırken, onlar da "Manuia!" diye karşılık veriyorlar - "Şerefe!"
Yaklaşık 10 kişilik grup, bir Pazar günü öğleden sonra kilise çıkışı, Fiame Naomi Mata'afa'nın Lotofaga köyündeki evinin terasında sofra başında toplanmışlar.
Arkalarında beyaz bir kum şeridinin hemen ardında Pasifik okyanusunun suları ışıldıyor.
Fiame'nin uzak bir kuzeni olan bağımsız turizm danışmanı Tauiliili Alise Stunnenberg, "Bu yola nasıl çıktık, hatırlıyor musun?" diye soruyor.
"Tam bir yıl önceydi" diyor Başbakan, "İstifamın ertesi günü."
Daha önce İnsan Hakları Koruma Partisi HRRP'den başbakan yardımcısı olan Fiame Naomi Mata'afa, 11 Eylül 2020'de hukuki bir konuda anlaşmazlığa düştüğü hükümetten istifa etmişti.
Ertesi gün, hep yaptıkları gibi yemek için kadın arkadaşlarıyla buluştu.
Arkadaşı Alise, "İçeri girdiğinde, Helen Reddy'nin I Am Woman - Hear me Roar (Ben Kadınım - Haykırışımı Duyun) şarkısını çalmaya başladık ve başa geçmenin zamanı geldi" dedik.
Fiame'nin cevabı, "Durun, daha yeni istifa ettim" oldu.
Ancak dokuz ay içinde parlamentoda çoğunluğu sağlayacak kadar oy toplayacak ve Samoa'nın ilk kadın başbakanı olarak göreve başlayacaktı.
Fiame Naomi Mata'afa'nın babası, Samoa'nın önde gelen 'şeflerinden' biri ve ülkeyi 1962'de bağımsızlığa götüren ilk başbakanıydı. Annesi de parlamenter ve Samoa'nın Yeni Zelanda büyükelçisi olarak görev yaptı.
Başkent Apia'da büyüyen Fiame sık sık ailesiyle Lotofaga köyüne giderdi. Sahile boyunca uzanan, saz damlı evleri, ayışığında denize ağlarını salan balıkçılar, hafızasında hala tazeliğini koruyor.
"Büyüleyiciydi" diyor.
"Ama şimdi çoğu, yükselen deniz seviyesinden uzağa, daha yüksek arazilere taşındı" diye de ekliyor. "Köylerimizin çoğu deniz kenarında, ancak başka yerlere gidenlerin sayısı giderek artıyor."
Bazı Pasifik adalarında deniz seviyesi, küresel ortalamanın neredeyse dört katından çok artmış durumda ve iklim değişikliği nedeniyle yaşanan aşırı hava koşulları artık daha sık meydana geliyor.
Fiame, "Pasifik adalarındakiler olarak karbon salımına en az biz katkıda bulunuyoruz, ama bundan en çok etkilenen de biziz" diyor.
Genç klan şefi
Fiame Naomi Mata'afa, 11 yaşında Yeni Zelanda'ya yatılı okula gitti. Anne babasının, okulun spor günlerinde yüzmesini seyretmeye geldiklerini ve suları sıçratarak yüzdüğü için kendisine takıldıklarını hatırlıyor.
1975'te 18 yaşındayken babasını kaybedince, Samoa'ya özgü şeflik sistemine göre ait olduğu klanın şefi, ya da onların deyişiyle 'matai' oldu.
Yeni Zelanda dönüşü, aile evinin bulunduğu Lotofaga köyüne yerleşti.
Samoa kültürü ve geleneklerini kırsal kesimlerdeki şeflik sisteminin şekillendirdiğini söyleyen Fiame, bu sistemdeki liderlik yapısını ve yerel toplum düzeyinde nasıl karar alındığını öğrenmek istediğini anlatıyor.
Boş vakitlerinde Lotofaga'da kumsala iner, çoğu kadınlardan oluşan balıkçıların kaygılarını dinlerdi. "Bunlar genelde, kültürel, biyolojik ve ekonomik açıdan kadın olarak yaşadıklarıyla ilgili olurdu" diyor.
Fiame 1985'te politikaya girdi, 1991'de ise ülkenin ilk kadın bakanı oldu.
Kampanya dönemi
Fiame Naomi Mata'afa ile arkadaşları ayda birkaç kez buluşmaya çalışıyor.
İş kadını ve Samoa Kadın Sporcular Derneği'nin Başkanı Nynette Sass, "beraber birçok şey yapıyoruz, salsa, yemek pişirmek ve birbirimizin çalışmalarını desteklemek gibi" diyor. "Hepimizin kariyeri var ama, birbirimize hep destek oluruz. Fiame başbakan yardımcılığından istifa ettiğinde de ona destek olduk."
Kendilerine "Fiame'nin Dostları" adını takan grup, birbirlerinin evlerindeki yemek davetlerinde ya da yakınlardaki bir barda buluşup Fiame'nin siyasi geleceğini tartışır, ona artık başbakanlığı düşünme zamanının geldiğini söylerlermiş.
Fiame, 2021'de Samoa'nın yeni muhalefet partisi Fa‘atuatua i le Atua Samoa ua Tasi (Fast - Samoa İnanç Birliği) adına başbakan adayı olmaya karar verince arkadaşları yardımına koşmuş.
"Fiame'nin Dostları" köylerdeki seçmenlere ulaşmak için Fast partisiyle birlikte kampanya yapmış. Arkadaşları Alise, her şeyi hızla öğrenmek zorunda kaldıklarını, o zamanlar siyaseti hiç bilmediklerini söylüyor.
Fiame de "Bu güzel, gösterişli kadınların, erkek şeflerle dini liderlerin bulunduğu köy toplantılarına girmelerini görmek çok eğlenceliydi" diyor ve ekliyor: "Onlar gelince erkekler hemen dik oturmaya başlıyorlardı."
Özellikle de genç kadınların, kadın bir başbakan fikrine büyük destek verdiklerini görmek onlar için hem şaşırtıcı hem de cesaret verici olmuş.
Tartışmalı seçimler
Samoa'nın 9 Nisan 2021'deki seçim sonuçları başabaş oldu. Ülkeyi yaklaşık 40 yıl yöneten HRPP de, yeni kurulan Fast partisi de 25 sandalye kazandı.
Daha sonra bağımsız bir aday Fast'a katıldı, ama seçim kurulu, %10 olan zorunlu kadın kotası, %9.8'de kaldığı için HRRP partisinden bir kadın milletvekili daha atayınca ortalık karıştı.
Yüksek Mahkeme, Fast'ın itirazını haklı bulunca, Fiame and içmek için parlamentoya gitti ama HRPP partisi onu içeri almadı. And içme töreni dışarıda bir çadırda yapıldı, bu kez de Fiame'nin rakipleri bunun meşru olmadığını söyledi.
Davalar birbirini izlerken Samoalılar, Siri ve Alexa gibi sanal yardımcılara başbakanlarının kim olduğunu sormaya ve yanıtlarını sosyal medyada paylaşmaya başladı, ancak sanal yardımcılar bile siyasi tartışmaya girmeyi reddediyor ve iki adayın adını birden veriyordu.
Sorun nihayet 23 Temmuz'da, Samoa temyiz mahkemesinin ilave milletvekili atanmasını anayasaya aykırı bulması ve Fiame'yi ülkenin meşru lideri ilan etmesiyle çözüldü.
Ardından Yeni Zelanda ve Avustralya'dan Fiame'ye kutlama mesajları geldi ve 1998'den beri Samoa başbakanı olan Tuila'epa Sa'ilele Malielegaoi, nihayet durumu kabullendi.
Bağımsız Samoalı gazeteci Lagipoiva Cherelle Jackson, anayasal kriz boyunca Fiame'nin sükunetini koruduğunu ve medyada rakibine saldırmaya yanaşmadığını söylüyor.
Fiame de o zaman, BBC'ye yaptığı açıklamada, "Samoa bir ailedir. Endişelenmiyorum, Her şeyin yoluna gireceğini ve barışçı yoldan çözüm bulacağımızı biliyorum" demişti.
Pasifik adalarında milletvekillerinin ortalamada sadece yüzde 6'sı kadın ve üç ülkede, Papua Yeni Gine, Vanuatu ve Mikronezya'da parlamentoda hiç kadın temsilci yok.
Fiame, 2016'dan 2020'ye kadar Marshall Adalarının devlet başkanı olan Hilda Heine'den sonra, Pasifik adalarında seçimle işbaşına gelen ikinci kadın lider. Ancak Fiame bekar bir kadın olması nedeniyle sosyal medyada trollerin saldırılarına da uğruyor.
Gazeteci Cherelle Jackson, Fiame'nin cinselliğinin sorgulandığını, medeni durumu ve çocuk sahibi olmaması hakkında imalı sözler söylendiğini belirtiyor.
Erkek olan rakibinin iktidardayken hiç böyle trol saldırılarına uğramadığına dikkat çekiyor.
Fiame ise bunun üzerinde durmadığını söylüyor ve "umarım böyle aptalca sorular sormaktan vazgeçerler" diyor.
Ancak Fiame'nin kadınlara nasıl bir lider olacağı yolunda sorular da var.
Örneğin, kadın bakanı olarak bir erkeği atadı.
Bu konudaki sorulara "politikanın gereklerini anladıkları sürece erkeklerin kadın konularıyla ilgilenen bakan olmasıyla ilgili bir sorunum yok - siyasetteki erkeklerin sayısı o kadar fazla ki, sanırım Samoa'da Kadın Bakanı olan tek kadın benim" diyor.
Samoa'daki şeflik sistemi
Samoa, Birleşmiş Milletler'in cinsiyet eşitliği endeksinde 97'inci sırada yer alıyor ve cinsiyete dayalı şiddet olayları ülkede büyük kaygıya neden oluyor.
Kadınların yüzde 46'sı yaşamlarında en az bir kere fiziksel veya cinsel şiddete maruz kaldıklarını söylemelerine rağmen, Samoa'da sadece bir kadın sığınağı var.
Peki bu durum, kadınlara karşı şiddetin hükümetin öncelikleri arasında yer almadığı anlamına mı geliyor?
Fiame, "Küçük bir ekonomimiz var, sağlığa para ayırmamız gerekiyor, eğitime para ayırmamız gerekiyor, sosyal korumaya gereken ilave kaynağı nereden bulacaksınız" diye cevap veriyor.
Hükümetin elinde yeterli kaynak olmadığı için köy odaları ve sivil toplum kuruluşları ile birlikte bu konulara çözüm bulmayı umuyor.
Bugünlerde Fiame'nin arkadaşları için yemek yapacak vakti pek yok, ama bulaşıkları onun yıkadığını söylüyorlar. Buluştukları zaman, konu genellikle, kadın sorunları üzerinde yoğunlaşıyor.
Fiame'nin önünde iklim değişikliği ile mücadele, pandemi başlar başlamaz sınırını kapadığı için Covid vakası görülmese de büyük darbe alan Samoa ekonomisini canlandırmak gibi büyük sorunlar var.
Ancak, "kızlar" diye hitap ettiği arkadaşları ona destek olmaya devam edecek.
"Benim gölge bakanlar kurulum değiller, ama görüşlerine değer veriyorum" diyor.
Arkadaşlarından Alise ise "her güçlü kadının, güçlü kadınlardan oluşan bir destek sistemine ihtiyacı vardır" ifadesini kullanıyor.
, her yıl dünyada etkili olan 100 kadının başarılarına dikkat çekiyor.