Nevşehir’de Kayaşehir ve Kale bölgesinde 1849 yılında yaptırılan, 1924 yılındaki mübadele dönemine kadar yine yörede yaşayan Rum azınlık tarafından kilise olarak kullanılan ve 1950-1983 yılları arasında Nevşehir Cezaevi olarak kullanılan tarihi Meryem Ana Kilisesi restorasyon çalışmalarında sona gelindi.
Türkiye’nin en önemli Kültür turizm merkezlerinden biri olan Kapadokya bölgesinin merkezi konumundaki Nevşehir’in en eski yapılarından Meryem Ana Kilisesi turizme kazandırılıyor. Tarihi yapı için başlatılan restorasyon çalışmalarında ilk olarak tarihi kilisenin dış cephesi raspa yapılarak temizlendi ve çatı onarımı yapıldı. İç mekânlarında sonradan eklenen bölümler yıkılarak aslına uygun bir şekilde restore edilen kilisenin duvarlarındaki fresklerde onarılarak yeniden gün yüzüne çıkartıldı. Yaklaşık 1 yıl süren çalışmaların ardından kilise yerli ve yabancı turistlerin ziyaretine açılacak.
1. Abdulhamit döneminde yaptırılan ve 1849 yılında Kayseri Metropoliti Paisios tarafından ibadete açıldıktan sonra 1924 yılı mübadelesine kadar faaliyetini sürdüren kilise, 1950 yılında Nevşehir Cezaevine dönüştürüldü. 1983 yılında cezaevinin yeni binasına taşınmasıyla boşalan bina atıl durumda kaldı. Yapılan yenileme çalışmalarını yerinde inceleyen Nevşehir Belediye Başkanı Dr. Mehmet Savran, “Meryem Ana Kilisesi uzun zamandır atıl durumdaydı. Önemli bir yenileme çalışması yapıldı ve kısa zamanda bu çalışma tamamlanacak. Bu kilise 1849 yılında inşa edilmiş. Ortodoks inancı için önemli olan bir kilise. Bu kilisenin bir takım ayırıcı özellikleri de var. Başka kiliselerde olmayan çift başlı kartal figürü var. Bu figür müze müdürlüğü envanterinde ve müze müdürlüğünde bulunuyordu. Figür müze müdürlüğünden alınarak asıl yerine yerleştirildi. Bu kilisede ayrıca iki kitabe mevcut. Kitabenin biri Grekçe diğeri de Karamanlıca yazılmış. Bu özellikte o dönemde farlı kökenlerden gelen milletleri birleştirici özelliğini ön plana çıkartıyor” şeklinde konuştu.
Başkan Savran, “Burası 1849 yılından 1924 yılına kadar Ortodokslara kilise olarak hizmet vermiş bir kilise. 1924 yılında kapandıktan sonra 1950 yılına kadar atıl durumda kalmış. 1950 yılında da cezaevi olarak kullanılmaya başlamış. Cezaeviyken birçok ünlü isim de burada yatmış. Burası cezaevi olduktan sonra bu binaya betonarme eklentiler yapılmış. Bu eklentiler ile birlikte de deformasyon olmuş. 1983 yılına kadar cezaevi olarak kullanıldıktan sonra da kendi halinde kalmış” dedi.
Yaklaşık 3 yıl önce başlayan yenileme çalışmalarında sona gelindiğini söyleyen Başkan Savran, “Meryem Ana Kilisesinin Nevşehir Kalesi ve Kaya Şehir ile birlikte il turizmine de büyük katkı sağlayacak. Burası Ortadoks inancı için önemli bir yer olduğu için de özellikle Hıristiyan ve Ortadoks inancındaki kişilerin ilgisini çekeceğini düşünüyoruz. Restorasyon sırasında çok titiz bir çalışma yapıldı. Sadece temizleme ve açığa çıkarma çalışmaları yapıldı” ifadelerini kullandı.
Bazilika planda ele alınan kilise dört katlı olup sekizgen planlı bir kulesi vardır. Nevşehir taşından inşa edilen Meryem Ana kilisesi, altta üç, üstte beş neftlidir. Apsis sayıları açısından kilise dışa taşkın beş yarı yuvarlak apsisiyle en çok apsise sahip kilisedir Yapıda son derecede ince bir harç kullanılmıştır. Dış mimarisinde üzüm salkımı ve asma dallarından oluşan taş kabartma bezemelere yer verilmiştir. iç mimaride ise İncil’de alınmış konular resmedilmiştir.