Yıldız Teknik Üniversitesi Teknopark’ta kurulan ve depremin yıkıcı etkilerinin minimuma indirilmesi amacıyla geliştirilen Emergency Disaster Information System (EDIS-Acil Afet Bilgi Sistemleri) isimli yazılım, depremi saniyeler öncesinden tespit ediyor. İstanbul’da Adalar ve Yeşilköy ile Yalova ve Marmara Ereğlisi’nde yerin 50 cm altına yerleştirilen istasyonlarda bulunan sensörlerden gelen dalgalar, 200 milisaniyede merkeze ulaşıyor. Depremin büyüklüğünü ve olası hasarını anında hesaplayan EDIS, kulanıcılarına uyarı sinyalleri gönderiyor.
P DALGASIYA 20 SANİYEDE TESPİT
EDIS’ın kurucusu ve geliştiricisi Dr. Süleyman Tunç, Düzce’deki depremi 20 saniye önce tespit ettiklerini belirterek, sistemin nasıl çalıştığını şöyle anlattı: “Fay hattının harekete geçmesiyle iki ana enerji akımı meydana gelir. Bunlardan biri primary (P dalgası) dediğimiz, insanların depremde ‘alttan vurdu’ dediği ilk gelen enerji dalgasıdır. Ardından da ikinci ve yıkıcı olabilecek dalga gelir. Biz P dalgasını takip ederek depremden erken haberdar olabiliyoruz. Yıkıcı dalgaların geldiğini tespit eder etmez, depremin yerini ve büyüklüğünü otomatik olarak hesaplayabiliyoruz.
UYARI BÜYÜKADA'DAN
İstanbul’da erken uyarı sistemimizi haziran ayında kurmuştuk. Bu sistem İstanbul’daki herhangi bir kişinin evinde olmuş olsaydı, 19-20 saniye öncesinden depremden haberdar olacaktı. Düzce depreminde uyarıyı Büyükada ve Yalova’dan aldık. Sistem, her iki istasyon üzerinden depremin yerini, büyüklüğünü hesaplayarak İstanbul için ne kadar ciddi bir sarsıntı olacağına karar verdi. Bu uyarıyı otomatik olarak ‘Otomatik Kapatma Sistemleri’ne hızla dağıttı. Bu durumda gazın kesilmesi, asansörün kata alınması gibi birçok uygulamalarda da hızla tedbir alınmış olundu.”
İSTANBUL'DA SÜRE DAHA DA UZAR
Depremin merkez üssü İstanbul’a ne kadar uzaksa, erken haber alma süresinin o kadar uzadığını kaydeden Dr. Tunç, İstanbul merkezli bir depremde sistemin nasıl faydalı olacağını şöyle ifade etti: “Son yıllarda İstanbul’da en etkili olan depremlerden biri Silivri merkezliydi. Diyelim ki yine oradaki fay hareketlendi. Tekirdağ Marmara Ereğlisi’ndeki istasyonumuza bu depremin P dalgasının ulaşması 1 saniyenin altında sürer. Kabaca bir hesapla İstanbul’un merkez ilçesindeki bir kullanıcıya 12-15 saniye önce uyarı gider. Bu uyarı süresi merkez üssü olan Silivri’ye yaklaştıkça 3-5 saniyeye kadar düşer. Bu dalgaların hareketini bizim sistemin algılamasıyla gerçek dalganın ulaşması arasındaki farkı aynı anda yola çıkan bir uçak ve kamyon gibi düşünebilirsiniz.”
“Herhangi bir kullanıcı önce web sayfamızda bulunan AFAD eğitimlerini almak zorunda. Sinyali alındıktan sonra hemen kaçmayı önermiyoruz. İstatistiklere göre deprem anında ölümlerin birçoğu merdivenlerde meydana geliyor.” |
DEPREM OLDU ROBOT DURDU
Depremi önceden haber veren sistem deneme amaçlı olarak bazı noktalara yerleştirildi. İstanbul Esenyurt’taki bir fabrikada da kurulu olan sistemin başarısı, deprem gecesi çalışan robotların durmasıyla da netleşti. Fabrikanın robot otomasyon mühendisi Cem Taş, “Fabrikada kimse yoktu ama çalışmaya devam eden robotlar depremden 20 saniye önce durdu” dedi.
