Kahramanmaraş merkezli ve 11 ilde yaşanan deprem felaketi, ülke genelindeki herkesi etkiledi. Sadece depremi yaşayanlar değil, depremi yaşamayanlar da bu felaketten etkilendi. 15 gündür evlerde depremin etkileriyle karşı karşıya kalan çocuklar, bugün okulların açılmasıyla beraber depremle ilgili yaşantılarını farklı bir platforma taşıyarak, öğretmenleri ve arkadaşlarıyla paylaşımlara başlayacak. Çocuk Gelişimi, Ergen Psikoloji ve Ebeveyn Çatışmaları Uzmanı Altınbaş Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Dilek Şirvanlı Özen, 'Bu ortamda çocuklara nasıl yaklaşılmalı? Neler konuşulmalı? Deprem nasıl anlatılmalı?' sorularını yanıtladı.
Prof. Dr. Dilek Şirvanlı Özen, çocuklara herhangi bir konuda açıklama yaparken çocuğun yaşı ve gelişimsel düzeyinin göz önünde bulundurulmasına özen gösterilmesini istedi. Çocuklarla iletişim kurarken gelişimsel olarak çocukları okul-öncesi dönem ve okul dönemi çocukları olarak ayırmak gerektiğini vurgulayan Dilek Şirvanlı Özen, okul-öncesi ve okul çağındaki çocuklara depremin nasıl anlatılabileceğini şu şekilde örneklerle anlattı:
"Örneğin okul öncesi küçük yaş guruplara ‘Hiç yoldan büyük bir kamyon geçerken yerin biraz sallandığını hissettin mi? İşte bazen yer çok daha fazla sallanabilir ve buna deprem denir' şeklinde bir açıklama yapılabilir. 'İşte böyle deprem hissedersek, yere çömelmeli, başımızı kapatmalı ve sarsıntı geçene kadar tutunmalıyız. Bu şekilde güvende kalabiliriz. Bu durum biraz ürkütücü olabilir ama emin ol büyükler bizi güvende tutmak için çok çalışıyorlar.'"
Çocukların depremleri anlamalarına yardımcı olacak basit bir deney gösterebileceğini ifade eden Özen, "Örneğin bir tepsi jöle alıp üzerine oyuncaklar veya başka nesneler koyabilirsiniz. Ardından tepsiyi sallayabilir ve nesnelerin nasıl hareket ettiğini gösterebilirsiniz. Bu, deprem sırasında yerin nasıl hareket ettiğine benzer bir görüntüdür" diye konuştu.
Okul çağı çocuklarına depremin, yer kabuğunun devasa parçaları olan tektonik levhaların hareket ederek birbirine sürtünmesiyle meydana gelen bir doğal afet olduğu anlatılabileceğini kaydeden Özen, "Bu hareket yerin sarsılmasına neden olabilir ve bu bazen çok şiddetli olabilir. Binalara, yollara ve diğer yapılara zarar verebilir. Bu nedenle, bir deprem durumunda hazırlıklı olmak ve ne yapılacağını bilmek önemlidir" şeklinde konuştu. Ayrıca, depremlerin resimlerini veya videoların kontrollü bir şekilde gösterebileceğini ve binaların çökmesine veya raflardan eşyaların düşmesine neden olabilecekleri anlatılarak, hasarlar hakkında konuşulabileceğini iletti. Özen ayrıca, bir depreme hazırlıklı olmanın önemli olduğu bir plan yapılarak ve bir deprem olursa ne yapılacağını uygulayarak açıklanabileceğine değindi.
Okul öncesi çocuklara nasıl anlatılmalı
Prof. Dr. Dilek Şirvanlı Özen, okul öncesi dönem çocuklarına nasıl anlatılması gerektiğini şu şekilde ayrıntılı aktardı:
"Okul öncesi dönem çocuklarına nasıl yaklaşalım? Bu yaş grubundaki çocuklar çok fazla ‘neden' sorusunu sormakta ve olan biteni bu soruya verilen cevaplar çerçevesinde anlamaya çalışmaktadırlar. Bu tür sorulara hazırlıklı olmak, cevapların basit olması önemlidir. Bu dönem çocuklarına depremi açıklayabilmek için yardımcı olabilecek bazı ipuçları şunlardır: Onları soru sormaları yönünde teşvik edilmeli yani okul öncesi çocukları soru sormaya teşvik etmeliyiz. Onlar hayatı soru sorarak ve sordukları sorulara aldıkları cevaplarla anlamlandırırlar. Basit ve yaşlarına uygun bir dil kullanılmalı. Teknik terimlerden veya jargondan kaçınmalı, okul öncesi dönemi çocuklarının anlayabileceği kolay bir dil kullanmalıyız. Örneğin depremi, 'Yer çok hızlı sallanınca üzerindeki evler, arabalar, insanlar ayakta durmakta zorlanmış' şeklinde açıklayabiliriz. Duygularını yaşamalarına izin verilmeli. Bu dönem çocukları bu tür felaketlerin kendilerinin de başına gelebileceğini düşünüp, korkabilirler. Onlara ‘korkma' demek yerine ‘Bu yaşananlar seni kokutmuş olabilir. Bu çok normal. Ama bizler seni koruyabilmek için hep yanında olacağız' şeklinde açıklamalar yapılabilir. Güvende oldukları duygusunu verilmeli. Bu dönem çocuklarının aslında sordukları her sorunun temelinde ‘Biz güvende miyiz?' sorusu yatmaktadır. Çocuğun güvende olduğunu bilmesi çok önemlidir. Onun için onlara güvende oldukları ve yetişkinlerin onları güvende tutmak için çalıştıkları konusunda güvence vermeliyiz.
Anlatıma yardımcı olabilecek yöntemler uygulanabilir
Bunları yaparken ayrıca anlatımı yardım olabilecek yöntemleri de anlatan Özen, "Görsel yardımcılar kullanılabilir. Bu dönem çocukları bildiklerinden ziyade gördüklerinin etkisindedirler. Dolayısıyla okul öncesi dönemdeki çocukların depremin ne olduğunu, nasıl olduğunu ve etkilerinin neler olabileceğini görselleştirmelerine yardımcı olacak resimler veya aksesuarlar kullanmamız onların depremi anlamalarında yardımcı olacaktır. Örneğin ahşap blokları ev gibi kullanıp, zemin sallandığında o bloğun nasıl sallanabileceğini gösterebiliriz. Örnekler verilebilir. Okul öncesi çocukların depremlerin nasıl bir şey olduğunu anlamalarına yardımcı olmak için ilişkilendirilebilir örnekler kullanabiliriz. Örneğin, depremi yanından geçen büyük bir kamyonun oluşturduğu duygu veya bir fırtınaya benzetebiliriz" ifadelerini kullandı.
"Okul dönemi çocuklara depremi daha ayrıntılı anlatmak gerekebilir"
Özen, okul dönemi çocuklara da nasıl anlatılması gerektiği açıklamasına şöyle devam etti:
"Okul dönemindeki çocukların ihtiyaçları okul öncesi dönemdeki çocuklardan farklı değildir. Onlar da güvende olduklarını hissetmek ve duygularını yaşamak isterler. Ancak okul çağındaki çocuklara depremi anlatmak, okul öncesi çocuklara göre daha ayrıntılı bir açıklama içerebilir. Ancak açık ve anlaşılır bir dil kullanmak yine de önemlidir. Okul çağındaki çocuklara depremi anlatmak için şu ipuçlarından faydalanabilirsiniz. Temel bilgilerle başlanmalı. Depremin ne olduğunu, nasıl olduğunu ve etkilerinin neler olabileceği açıklanarak başlanmalı. Bunu yaparken açıklamaya yardımcı olması için bir diyagram veya görsel bir yardım kullanılabilir. Bilimsel bir dil kullanılmalı. Okul dönemi çocukları daha fazla bilgiye ulaşabildiklerinden onlara deprem anlatılırken ‘Tektonik plakalar' veya ‘sismik dalgalar' gibi bilimsel terimler kullanılabilir. Ancak bunların açık ve anlaşılması kolay terimlerle açıklanması önemlidir. Tarihsel geçmişten söz edilmeli. Depremlerin milyonlarca yıldır meydana geldiğini açıklayabilir ve tarih boyunca meydana gelen ünlü depremlerden örnekler verilebilir. Güvenlik önlemleri tartışılmalı. Çocuklara bir deprem durumunda çökme, kapanma ve tutunma gibi ne yapmaları gerektiği ve pencerelerden veya düşebilecek diğer nesnelerden uzak durmaları açıklanabilir. Soru sormaları teşvik edilmeli. Çocukların soru sormasına izin verin ve meraklarını teşvik edin."
