Akaryakıt sektöründe usulsüz fatura kullanımından kaynaklanan vergi kayıplarının önüne geçmeyi hedefleyen Gelir İdaresi Başkanlığı, araçları otomatik olarak tanıyan ‘Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ni hayata geçiriyor. Yakıt alan araçların plakalarını otomatik olarak Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz’a işleyecek olan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi, manuel plaka girişlerine izin vermeyerek usulsüz fatura kullanımını sonlandıracak. Kayıt dışı ekonomiyle her sektörde her alanda mücadele eden Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), akaryakıt sektöründe usulsüz fatura kullanımı nedeniyle milyarlarca liralık vergi kaybının önüne geçecek yeni bir sistemi hizmete sokuyor. Kısa adı ‘UTTS’ olan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’yle ilgili tebliğ 5 Ekim 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. GİB tarafından yayınlanan ‘Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre akaryakıt istasyonu işleten mükelleflerin, en az bir pompa ünitesinin tabanca aparatları üzerine nitelikleri Darphane tarafından belirlenen ve Darphane ya da yetkili firmalar tarafından üretilen Taşıt Tanıma Okuma Cihazı (TTO) temin ederek 31 Aralık 2024 tarihine kadar taktırmaları zorunlu hale geldi. Kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dâhil olan ve işte kullanılan taşıtlara da 31 Aralık 2024 tarihine kadar Taşıt Tanıma Birimi (TTB); bir başka deyişle akıllı etiket takılması zorunluluğu getirildi. Vergi mükellefi olan kişi ve kuruluşlar için zorunlu, tüketiciler için ise gönüllü olacak yeni sistem ile yaklaşık 15 milyar lira olduğu tahmin edilen vergi kaçağı önlenecek. Tüketiciler ise sektördeki rekabetin artmasına bağlı gündeme gelecek çeşitli kampanya ve avantajlardan faydalanabilecek.
Akaryakıt piyasasında rekabet eşitliğinin sağlanması ve kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmesi amacıyla birçok düzenleme ve çalışma hayata geçirildi. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın en son yaptığı düzenlemeler çerçevesinde, Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz (yazar kasa) ve bayi denetim sistemleri ile rafineri dağıtım noktasından yakıt dolumuna kadar süren tüm işlemler otomatize edilerek denetim altına alınmıştı. Ancak, araç plakalarının akaryakıt istasyonunda çalışanlar tarafından sisteme manuel olarak işlenmesi nedeniyle usulsüz fatura kullanımını engelleyemiyordu. Türkiye’de 2.4 milyonun üzerinde gelir vergisi mükellefi bulunuyor. Gelir vergisi mükellefleri eğer varsa akaryakıt harcamasını gider gösterebilmek için fatura almak zorunda. Akaryakıtı kullanan aracın da mükellefe ait olması şart. Ancak uygulamadaki boşlukları kullanan bazı mükellefler, kullanmadığı ya da kullandığından fazla akaryakıt harcamasına ait faturayı gider göstererek daha az vergi verme eğiliminde olabiliyor. Çünkü, pompaya yanaşan aracın plaka bilgisi istasyonda çalışan tarafından elle girilirken, sözlü beyan nedeniyle gerçekte akaryakıt alıp almadığı konusu soru işareti. Yani akaryakıtı alan başkası, faturayı alan başkası olabiliyor. Araç plaka bilgisi otomatik olarak işlenecek
Gelir İdaresi Başkanlığı, akaryakıt sektöründe yaşanan usulsüz fatura kullanımını sonlandırmak ve suistimalleri ortadan kaldırmak için UTTS ile ilgili tebliği yayınladı. Böylece, akaryakıt sektöründe tüm süreçlerin insan müdahalesi olmaksızın yürütüleceği Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ni devreye giriyor. Gelişen teknolojinin sunduğu imkanlardan yararlanan UTTS, otomatik plaka sistemini getiriyor. UTTS, akaryakıt istasyonundan yakıt almaya gelen aracın plaka bilgisini otomatik olarak tanıyacak, fiş ve fatura da sistemin tanıdığı bu plaka bilgisi yer alacak. Yeni sistem ile öncelikle araç plakalarının manuel olarak sisteme işlenmesinden kaynaklanan usulsüz fatura uygulaması son bulacak. ‘Taşıt Tanıma Birimi’ adı verilen elektronik etiket teknolojisi ile araçları tanıyacak olan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi, akaryakıt giderlerine esas olan fişlerdeki araç plaka bilgilerini otomatik olarak Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz’a işleyecek. Sisteme insan müdahalesinin ortadan kaldırılması ve usulsüz faturanın son bulmasıyla 15 milyar liraya ulaştığı tahmin edilen vergi kaybının önüne geçilecek. Dolayısıyla kayıt dışı ekonomiye önemli bir darbe vurulacak. Elektronik etiketle anında izlenebilecek
Yayınlanan tebliğ de UTTS’nin kurulması ve işletilmesi esasları, UTTS kapsamında pompa tabancalarına Taşıt Tanıma Okuyucu Cihazı takılması zorunluluğu ve uygulama esasları, UTTS kapsamında yakıt alan taşıtlara Taşıt Tanıma Birimi takılması zorunluluğu ve uygulama esasları, Darphane tarafından UTTS kapsamında kurulacak sistem ile yetkili firma işlemleri, UTTS kullanılarak yapılan akaryakıt satışlarında belge düzeni belirlendi.
Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin altyapısı; araç deposu dolum ağzına takılacak plaka ve şirket bilgilerini dijital olarak saklayan Taşıt Tanıma Birimi (elektronik etiket), istasyonlardaki pompa tabanca ünitesine takılacak Taşıt Tanıma Okuyucusu (elektronik etiket okuyucusu), istasyon işlemci ünitesi ve istasyon işlemci ünitesine takılacak sistem şifreleme anahtarını sağlayan milli SAM Kart’tan oluşuyor. SAM Kartlar’ın tüm akaryakıt istasyonlarına monte edileceği Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nde, güvenli elektronik etiketlerin ilgili araçlara takılma işlemi yetkilendirilmiş kurumlar tarafından gerçekleştirilecek. Sadece bir kez programlama özelliğine sahip olan söz konusu etiketler, araçtan söküldüğünde kendini imha ederek tekrar kullanıma izin vermeyecek. Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ne entegre bir araç akaryakıt aldığında, pompa ağzındaki Taşıt Tanıma Okuyucusu, güvenli elektronik etiket üzerinden aracın plaka bilgisini otomatik olarak algılayacak. Araç bilgileri, Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz’a ve ilgili dağıtım şirketine Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi yazılımı üzerinden iletilecek. Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi Platformu, vergi mükelleflerine ait araçların aldıkları akaryakıtın bilgilerini anlık olarak toplayarak, ilgili plaka bilgilerinin hem dağıtım şirketlerine hem de Gelir İdaresi Başkanlığı’nda bulunan veri tabanına iletilmesini sağlayacak. Ulusal veri güvenliği için yerli ürünler kullanılacak
Ulusal veri güvenliği ve piyasada tekelleşme olmaması adına yerli ürünlerin kullanılacağı Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin kurulum aşamasından Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü sorumlu olacak. Taşıt Tanıma Okuyucusu ve Taşıt Tanıma Birimlerinin montaj işlemleri; yetkilendirilmiş akaryakıt dağıtım şirketleri, otomotiv satıcıları, taşıt tanıma entegratörü şirketleri ve muayene istasyonları tarafından gerçekleştirecek. 31 Aralık 2024 tarihinden sonra zorunlu olarak uygulamaya geçecek UTTS’ye aykırı hareket eden ya da belirlenen sürelerde öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyen akaryakıt işletmeleri ve vergi mükellefleri hakkında 213 sayılı Vergi Kanunu’nun ceza hükümleri uygulanacak. Bireysel araç kullanıcıları için yasal zorunluluk bulunmuyor
Vergi mükellefi olan araç sahiplerinin yasal zorunluluk çerçevesinde tabi olacağı Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nde, bireysel araç kullanıcılarının katılımı zorunlu olmayacak. Ancak, bireysel araç kullanıcıları sisteme dahil olarak, akaryakıt şirketlerinin Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ne üye araçlara sunduğu kampanya ve avantajlardan yararlanma şansına sahip olabilecekler. Mevcut Taşıt Tanıma Sistemleri UTTS çatısı altında devam edecek
Vergi mükelleflerine ait 8 milyon ticari aracın yollarda olduğu Türkiye’de, söz konusu araçların 3 milyonunda özel şirketler tarafından işletilen Taşıt Tanıma Sistemi bulunuyor. Taşıt Tanıma Sistemi bulunan akaryakıt şirketleri, yetkilendirilmiş şirketler aracılığı ile mevcut sistemlerini güncelleyerek UTTS’ye entegre olacaklar. Taşıt Tanıma Sistemi olmayan akaryakıt istasyonları ise, tebliğ takvimine uygun olarak Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin altyapısını istasyonlarında kurarak sisteme dahil olacaklar. Halihazırda Taşıt Tanıma Sistemi için hizmet sağlayan ekipman tedarikçileri ve otomasyon sistemlerini işleten kurumlar, akaryakıt dağıtım şirketlerine entegratör ve çözüm ortağı olarak hizmet vermeye devam edecekleri için yeni sistemde herhangi bir mağduriyet yaşamayacaklar.
