Ä°stanbul
Irak seçimlerinde Ä°ran yanlısı partilerin düşük oy almasının daha 'yerli' Åžii unsurların kuvvetleneceÄŸi anlamını taşıdığını savunan uzmanlar, "Ne Batı ne DoÄŸu" söylemiyle Iraklılık vurgusu yapan Mukteda es-Sadr’ın ulusalcı yönü ağır basan bir hükümet kurabileceÄŸini belirtiyor.
Irak’ta 10 Ekim’de yapılan erken genel seçimlerin nihai olmayan sonuçları açıklandı. Åžii lideri Sadr'a baÄŸlı Sadr Grubu, 329 sandalyeli meclise 73 vekil gönderdi.
Ãœlkede 2019'daki büyük protesto gösterilerinde talepler hükümetin deÄŸiÅŸmesi yönündeydi. Hükümet bu konuda adım attı ve erken seçim kararı aldı, buna raÄŸmen halkın yüzde 60’ına yakın bir bölümü seçimlere katılım göstermedi. Uzmanlar özellikle ülkedeki siyasi iradenin bu paradoksu çözmesi gerektiÄŸi üzerinde duruyor.
İran yanlısı milis güçlerini temsil eden Fetih Koalisyonu kesin olmayan sonuçlara göre 14 sandalye elde etti. Eski Başbakan Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti Koalisyonu da 37 sandalye kazandı.
Bundan dolayı bu grup, hükümet kurma yetkilerinin Sadr yerine kendilerine verilmesi yönünde açıklamalar yapmaya başladı.
Öte yandan hem özelde Şii gruplar içerisinde hem de genel Irak seçimlerinin kazanan tarafı ise tartışmasız Mukteda es-Sadr hareketi oldu.
Seçimin diÄŸer bir deÄŸiÅŸim noktası ise özellikle Ekim 2019'da baÅŸlayan ve 2020’de de süren protesto gösterilerini düzenleyen bağımsız aktörler oldu. Ekim olayları sonrası siyasal harekete dönüşen protestocu gruplardan Ä°mtidat Hareketi ise 19 sandalye kazandı.
Ayrıca farklı etnik ve mezhepsel kesimlerden yaklaşık 20 bağımsız adayın da parlamentoda temsil hakkı elde ettiği bir seçim sürecine tanık olundu.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Cengiz Tomar, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ayhan, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Masası ve Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek, AA muhabirine, Irak seçimlerini ve ülkenin geleceğiyle ilgili değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Cengiz Tomar, ABD’nin Saddam Hüseyin diktasını devirmek ve demokrasi getirmek vaadiyle baÅŸlattığı Irak iÅŸgalinin ardından yapılan son 5 seçimde katılımın sadece yüzde 41’lerde kalmasının ülkede siyasal sisteme duyulan güvensizliÄŸi en iyi ÅŸekilde açıkladığını söyledi.
ABD tarafından getirilen ve tıpkı Lübnan’da olduÄŸu gibi etnik ve mezhebi kotalarla ÅŸekillenen bir anayasanın demokrasiyi tesis etmekten son derece uzak olduÄŸunu ifade eden Tomar, "Bırakın demokrasi getirmeyi 'failed state'e (baÅŸarısız devlet) yol açacağı, Lübnan örneÄŸinden uzun zamandır bilinmekte idi. Bir de bunun üzerine Ä°ran yanlısı gibi dış devletlerin güdümünde partilerin bulunduÄŸu bir ülkede, demokrasi ancak yüzde 40'lar düzeyinde kalacaktır." diye konuÅŸtu.
Tomar, etnik, mezhebi ve kabilevi nepotizm, yolsuzluk, işsizlik ve güvenlik sorunları nedeniyle Irak halkının sistemden ümidini kestiğini seçimlere katılmayarak açık bir şekilde gösterdiğini dile getirdi.
İran yanlısı partilerin seçimde yaşadığı hayal kırıklığının ise bir nebze olsun ümit verici olduğuna vurgu yapan Tomar, şöyle devam etti:
"Ä°ran yanlısı partilerin düşük oy alması ülkede daha 'yerli' Åžii unsurların kuvvetlendiÄŸini gösteriyor. Halkın hatta Åžiilerin ABD’nin yanı sıra Ä°ran gibi dış güçlere de tepki duyduÄŸunun önemli bir göstergesi. Åžiiler arasında Mukteda Sadr’ın, Kürt bölgesinde Mesut Barzani’nin liderliÄŸindeki KDP’nin oylarını artırması bunu açıkça gösteriyor. DiÄŸer önemli ilerleme Sünni Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisinde görülüyor. Bu üç partinin içerisinde yer alacağı bir hükumet daha toparlayıcı ve mutedil olabilir. Kazimi’nin tekrar baÅŸbakan olması ise çok muhtemel."
"Irak'ta, İran nüfuzu sınırlandıracak bazı adımlar atılabilir"
Prof. Dr. Veysel Ayhan da Irak’taki seçim sonuçlarının özellikle Åžii blokta ciddi deÄŸiÅŸimlere yol açacağını belirterek Ä°ran'ın bundan sonraki süreçte Irak siyasetindeki etkisinin daha az olacağını söyledi.
Ayhan, Irak seçimlerinin hem ulusal hem bölgesel hem de küresel düzlemde analiz edilmesi gerektiğine dikkat çekerek şu değerlendirmelerde bulundu:
"Irak seçimlerinin kazananı Ä°ran’ın etkisini sınırlandırmak isteyen parti ve liderlikler olduÄŸu ileri sürülmektedir. Ancak Irak’ta açıkça Ä°ran etkisini ortadan kaldırmanın halihazırdaki askeri, bürokratik ve siyasi yapılardan dolayı oldukça güç olduÄŸu da açıktır. Bununla birlikte milis güçlerin durumu, Körfez ülkeleriyle iliÅŸkiler ve iç siyasette Ä°ran’ın nüfuzunu sınırlandırma konularında bazı adımlar atılabilir."
Sadr hareketinin Ä°ran karşıtı bir grup olmadığını anlatan Ayhan, Sadr'ın birçok kez Ä°ran’a resmi ziyaretler gerçekleÅŸtirdiÄŸini ve Ä°ranlı siyasetçiler ve din adamlarıyla da iyi iliÅŸkilere sahip olduÄŸunu kaydetti.
Fetih Koalisyonu lideri Hadi Al Ammar ve Irak Hizbullah Tugayları liderlerinden Abu Ali al-Askari'nin ‘neye mal olursa olsun seçim sonuçlarını tanımayacaklarına’ dair açıklamalarını hatırlatan Ayhan, "Dolayısıyla yeni dönemde milis güçlerinin elindeki silahların önemli bir tartışma konusu olacağı ileri sürülebilir. Seçim sonrasında kartlar yeniden dağıtılırken, hangi listenin hükümeti kuracağı konusunda bir varsayımda bulunmak oldukça zor." ÅŸeklinde konuÅŸtu.
Ayhan, "Irak’ta istikrar süreci oluÅŸturmak için bir seçim süreci yaÅŸandı ancak ortaya çıkan tablo ÅŸu anda Irak’a istikrar getirip getirmeyeceÄŸi çok daha tartışmalı bir hale geldi. DiÄŸer önemli bir konu ise ülkenin bir iç savaşına sürüklenebilme ihtimali ki bu iç savaşın Åžii gruplar arasında yaÅŸanabileceÄŸi muhtemel." dedi.
"Önceki hükümet pazarlıklarına nazaran KDP’nin eli daha güçlendi"
Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler ise Irak seçimlerinde büyük oranda oy kaybetmelerine rağmen İran yanlısı grupların yapılacak pazarlıklar sonucu yeni hükümette yer alma ihtimalinin olduğunu belirtti.
Sadr'ın "yabancı ülkelerin hükümet kurma sürecine müdahil olmaması gerektiğine" dair seçim sonrası açıklamalarını hatırlatan Gürler, Sadr'ın Irak'ı önceleyen gruplarla bir yol haritası belirleme olasılığının yüksek olduğu görüşünü ileri sürdü.
Irak’ta seçim sonrası hükümet kurma sürecinin çok uzun sürdüğünü belirten Gürler, ÅŸunları söyledi:
"Ä°lk bakışta Sadr Grubu, KDP ve Takaddum Partisi ittifak görüşmelerinde ön plana çıkacak siyasi oluÅŸumlar olarak duruyor. Bu seçimler öncesinde de Sadr Grubu ile KDP arasında ortaklık görüşmeleri olduÄŸuna dair bilgiler vardı. Önceki hükümet pazarlıklarına nazaran KDP’nin eli daha güçlü olacaktır. Biraz spekülatif olacak belki ama KDP’nin CumhurbaÅŸkanlığı için kendi partisinden bir ismi aday göstermesi bile gündeme gelebilir. Zira ÅŸimdiki CumhurbaÅŸkanı’nın partisi KYB büyük bir oy kaybı yaÅŸadı."
"Sadr, göstericilerle yakınlaşabilir"
Anadolu Yakın DoÄŸu AraÅŸtırma Merkezi (AYAM) AraÅŸtırmacısı Fatih OÄŸuzhan Ä°pek de Sadr'ın ‘silahların devlet kontrolü altına alınmasına’ dair açıklamasıyla Ä°ran yanlısı grupları, dış müdahale konularına yaptığı vurguyla da Ä°ran ve ABD'yi hedef aldığını belirtti.
Sadr’ın 70’ten fazla sandalye ile hükümet kurulma sürecinde oyun kurucu olacağını dile getiren Ä°pek şöyle devam etti:
"'Ne Batı ne DoÄŸu' söylemiyle Iraklılık vurgusu yapan Sadr’ın kurulmasında öncü olacağı hükümetin ulusalcı tonu kuvvetli olacaktır. Bu çerçevede Sadr, parlamentonun ikinci büyük grubu olan Takaddum Partisi ve KDP ile ittifak yapabilir. ABD karşıtı olarak bilinen Sadr’ın, ABD ile yakın iliÅŸkilere sahip KDP ile uzlaÅŸacakları hükümet, önümüzde dönemde Kazimi hükümeti ile baÅŸlayan bölgesel ve küresel güçlere mesafeli iç ve dış politika anlayışını devam ettirecektir. Bununla birlikte, eski BaÅŸbakan Ä°brahim Caferi’nin 'Irak’ta yolsuzluÄŸun siyasi bir kültür' olduÄŸu ifadesi, Irak’ta Sadr’ın vaatlerinin çok da pürüzsüz gerçekleÅŸmeyeceÄŸinin iÅŸareti."
