Rusya'nın Ukrayna'yı saldırısı sürerken sosyal medyada ciddi bir bilgi kirliliği yaşanıyor. Bu durumun bir nedeni de gerçeği yansıtmayan birçok görsel malzemenin paylaşımı. Farklı sosyal medya platformlarında savaşla ilgili olduğu iddia edilen ancak aslında izleyicileri yanlış yönlendiren ya da sahte olan fotoğraf ve videolar paylaşılıyor. Bu tür paylaşımlar hem dünya çapında hem de Türkiye'de yaygın bir şekilde yapılıyor. Sosyal medya mesajlarındaki bazı savaş görüntüleri geçmişteki çatışmalara ait.
ESKİ GÖRÜNTÜLER MİLYONLARCA KEZ İZLENDİ
Ukrayna ile ilgili olduğu iddiasıyla paylaşılan ancak BBC'nin yıllar öncesine ait olduğunu teyit ettiği bir görüntü sosyal medyada sadece bir günde 27 milyon kez izlendi. Bu durum, bu tür görüntülerin ne kadar hızlı yayılabildiğini gösteriyor. Gerçek diye paylaşılan görüntüler içinde video oyunları görüntüleri gibi hakiki olmayan görsel malzemelerin olması da dikkat çekiyor. Öte yandan viral olan kimi görüntüleri ise teyit etmek bazen zor olabiliyor.
Ukrayna'daki savaşla ilgili sosyal medyadaki gerçek dışı görsel paylaşımları derledik.
BAKANLIK HESABINDAN OYUN PAYLAŞIMI
Bu süreçte takipçileri yanlış yönlendiren görüntüler, 'sıradan' sosyal medya kullanıcılarından geldiği gibi resmi kaynaklardan da gelebiliyor. Bunun bir örneği, Ukrayna Savunma Bakanlığı'nın teyitli Twitter hesabından atılan bir tweet. Bakanlık, 25 Şubat tarihinde, iki askeri uçağın it dalaşını gösteren bir video paylaştı. Video, "Silahlı Kuvvetler'in Hava Gücü'nün MİG-29'unun, Rus işgalcilerin 'eşi benzeri bulunmaz' Su-35'ini tahrip ettiği" yönünde bir ifadeyle paylaşıldı. Ancak BBC İzleme Servisi'nin incelemesine göre bu, Digital Combat Simulator World (DCS World) adlı bir savaş uçağı simülasyonu içerikli video oyununa ait. Bu tür oyun görüntüleri bu şekilde ilk kez kullanılmıyor.
Örneğin Rusya'nın devlet televizyonu kanallarından biri olan Kanal 1'de 2018'de yayımlanan bir programda, Suriye'deki savaşla ilgili olduğu belirtilen bir görüntü kullanılmış ancak bunun daha sonra Arma-3 adlı bir video oyununa ait olduğu ortaya çıkmıştı.
2014'TE ÇEKİLEN GÖRÜNTÜ VİRAL OLDU
Sosyal medya platformu TikTok'ta, yeni olmayan ve yanlış bilgiyle paylaşılan bir video dünya çapında milyonlarca kez izlendi. Videonun bir hava üssünde Rus askerlerle karşı karşıya gelen Ukrayna askerlerini gösterdiği iddia ediliyor. Ancak bu doğru değil. Bilgi kirliliği alanında faaliyet gösteren bir oluşum olan Logically'nin teyit uzmanlarının incelemesine göre bu görüntü, 2014 yılında Rusya'nın Kırım'ı ilhakı sırasında, Sivastopol yakınlarındaki Belbek Hava Üssü'nde çekildi. Görüntü o dönemde, BBC Türkçe'nin YouTube sayfasında da yayımlanmıştı.
SURİYE'DE ÇEKİLMİŞ DRONE GÖRÜNTÜSÜ
Ukrayna'yı destekleyen, resmi olmayan bir hesaptan hem Facebook hem de Twitter'da paylaşılan, bir silahlı insansız hava aracının nişangâhından çekilmiş bir videonun ise Ukrayna'daki bir grup Rus askerinin ve teçhizatlarının yok edilmesini gösterdiği iddia ediyor. Ancak BBC İzleme Servisi'nin incelemesine göre video, 2020 yılında Suriye'de çekilmiş. Yeni paylaşılan versiyonda görüntü, ters yüz edilmiş görünüyor. Bu değişiklik, videonun teyit edilmesini önlemek amacıyla yapılmış olabilir. Twitter paylaşımı sonradan silindi.
ELEKTRİK SANTRALİ PATLAMASI ÇİN'DEKİ OLAYA AİT
Dünya çapında Twitter'da yanlış bir bilgiyle paylaşılan bir başka videoda ise Ukrayna'daki bir Rus hava saldırısının, "Luhansk'taki bir elektrik santralinde bir zincirleme tepkiye neden olduğunu" öne sürülüyor. Farklı hesapların videoyu yüklemesiyle görüntü dünya çapında yüz binlerce kez izlendi. Ancak BBC İzleme Servisi'ne göre video aslında 12 Ağustos 2015 tarihinde Çin'de Tianjin kentinde yaşanan patlamaya ait. Olayda, kentin limanında, kimyasal maddelerin bulunduğu bir konteynırın patlaması sonucu 173 kişi yaşamını yitirmişti. Patlama anının görüntüleri 2015'te BBC Türkçe'nin YouTube sayfasında da yayımlanmıştı.
TİKTOK'TA VİRAL OLAN PARAŞÜT GÖRÜNTÜSÜ
Son günlerde bir TikTok videosu da bunun Ukrayna savaşına ait olduğunu düşünen binlerce kullanıcı tarafından paylaşıldı ve on milyonlarca kez görüntülendi. Klipte, üzerlerinde askeri elbise bulunan bir grup kişinin, bir tarım arazisine paraşütle inerken Rusça bağırdığı ve güldüğü görülüyor. Binlerce kullanıcı bu videonun işgalde yer alan Rus askerlerini gösterdiğini sandı. Ancak BBC İzleme Servisi'nin incelemesine göre aslında bu video, muhtemelen Rus ordusu mensubu bir kişi tarafından çekilmiş. Kişi bu videoyu Instagram hesabına 2015 yılında yüklemiş. Bu kişi bu eski videoyu, Rusya'nın Ukrayna işgalinin başladığı 24 Şubat tarihinde ise TikTok kanalına yükleyince, sosyal medya kullanıcıları Ukrayna'daki savaşta çekilmiş bir video sanarak yaymaya başladı.
HARKOV'DAKİ RUS HAVA SALDIRISI İDDİASI
İşgalin ilk günlerinde sosyal medyada yayılan bir görüntünün, Rus Hava Kuvvetleri'nin Ukrayna'nın Harkov şehrine hava saldırısı yaptığını gösterdiği iddia edildi. Türkiye'de yaygın olarak paylaşılan videoyu bazı gazeteciler sosyal medya hesaplarında ve bazı TV kanalları da haberlerinde kullandı. Ancak şüpheli bilgileri inceleyen Teyit ve Doğruluk Payı platformlarının incelemelerine göre video güncel değil. Bu platformlar, videonun 2020 yılına ait olduğunu belirtti. Videonun gerçek bir savaş değil Rusya'daki bir hava gösterisine ait olduğu aktarılıyor.
TÜRKÇE RAP SÖYLEYEN ASKERLER
Türkiye'de farklı sosyal medya platformlarında yaygın olarak paylaşılan bir videoda, Ukrayna'da görev yapan iki Rus askerin "Patlamaya devam" bir Türkçe şarkısını eğlenerek söylediği görülüyor. Şarkı, İsyan Tetick adını kullanan rap şarkıcısı Ramazan Aslan'a ait ve nakaratında "Ses ver Adana, zirveden selam" sözleri yer alıyor. Bazı haber siteleri de bu videoyu haberleştirdi. Ancak Teyit'in araştırmasına göre ise bu video yeni değil. Bir kullanıcı tarafından 2020 yılında Instagram'da paylaşmış. Teyit'in ulaştığı Zhamik adlı sosyal medya kullanıcısı, Rus vatandaşı olduğunu, Ahıska Türkü olmasından dolayı Türkçe konuşabildiğini, videoyu iki yıl önce askerlik yaptığı sırada bir Rus arkadaşına öğrettiğini ve eğlenmek için kaydettiklerini söylemiş. Bu kişi, şu anda çatışmalarda bulunmadığını da belirtmiş.
KIZIYLA VEDALAŞAN BABANIN GÖRÜNTÜSÜ
Türkiye'de sosyal medyada yoğun olarak paylaşılan bir başka görüntüde, bir babanın kızıyla duygusal vedalaşma anları görülüyor. Birçok hesap bu görüntüyü, "orduya katılmak için kızıyla vedalaşan Ukraynalı askeri gösterdiği" iddiasıyla paylaştı. Ancak hem Teyit hem de Doğruluk Payı'nın incelemesi, videonun 21 Şubat 2022 tarihinde, Rusya yanlısı ayrılıkçı bölge Donetsk Halk Cumhuriyeti'ndeki Gorlovka şehrinde kaydedildiğini ortaya koyuyor. Bu organizasyonlar, videonun Rusya'ya karşı savaşacak bir Ukrayna askeri babayı değil, çatışmalardan korunmak üzere başka bir kente gönderilen ailesine veda eden bir babayı gösterdiğini belirtiyor.
GERÇEK Mİ KURGU MU?
Savaş gibi çok hızlı gelişen olaylarda sosyal medyada yalan ya da izleyicileri yanlış yönlendirici görsellerin paylaşımı artıyor. Birçok sosyal medya kullanıcısı, görüntülerin gerçek olduğunu sanarak, gerçekliği yansıtmayan görüntüleri paylaşabiliyor. Uzmanlar, sosyal medya kullanıcılarına yanlış bilgiyi daha fazla yaymamak için, paylaşım yapmadan önce çok kısa bir süre de olsa beklemelerini, gördüklerinin gerçek ve kaynaklarının güvenilir olup olmadığını düşünmelerini öneriyor. Görüntülerin farklı güvenilir kaynaklarla teyit edilmesinin bunların yaygın bir şekilde önüne geçilmesine engel olabileceği aktarılıyor.
