World Political Review’de Sarah Kreps imzasıyla çıkan yazıda Türk ihalarınn dünya silah ihracatında nasıl en ön sıraya yükseldiği anlatıldı. Kreps yazısında önceki yıllarda yaşanan çatışmalarda ABD ve İsrail kaynaklı droneların kullanıldığını ancak, Libya, Azerbaycan-Karabağ savaşı ve Ukrayna’dan sonra Türkiye’nin silah ihracatında en güçlü ülke haline geldiğini yazdı:
Türkiye İHA süpergücü haline geldi bu bir problem olabilir
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ilk günlerinde Türk yapımı Bayraktar TB-2 insansız hava aracı savaşın beklenmedik kahramanlarından biri olarak ortaya çıktı. Rusya'nın birçok yanlış hesabı arasında en bariz olanı, tanklarının hızlı ve sorunsuz bir zafere giden yolu açacağıydı. Bunun yerine, hava üstünlüğünden yoksun oldukları için hava bombardımanı için mükemmel hedefler oldukları çamura saplandılar. Bombalama, insanlı uçaklarla değil, Ukrayna'nın 2019'da Türkiye'den satın aldığı insansız TB-2'lerle gerçekleştirildi. Tank ve içindeki askerler kolay hedef haline geldi.
TB-2’LERİN 3 BÜYÜK ETKİSİ
İHA'lar tek başına Rus ilerleyişini durdurmadı ve savaşı da bitirmedi. Ancak taktiksel başarılarının üç önemli etkisi oldu. Birincisi, Ukrayna halkına direnişin ve kararlılığın fayda sağlayabileceğinin sinyalini verdi. İkincisi, dünyanın geri kalanına Ukrayna'ya gönderilen askeri varlıkların anlamlı yardım sağlayabileceğinin sinyalini verdi ve muhtemelen sonraki aylarda teslim edilen milyarlarca dolarlık askeri yardımın gerekçesini oluşturdu. Üçüncüsü ise Türkiye'yi silah ihracatçısı olarak haritaya koydu.
Elbette Türkiye, 2020 Dağlık Karabağ savaşında Azerbaycan’ın ihaları kullanmasından, TB-2 ihracat işinde zaten yer almıştı. TB-2’ler Ayrıca Suriye ve Libya'daki savaş alanlarında da belirgin bir şekilde yer aldı. Türk silah ihracatı, 2021'e göre yaklaşık yüzde 36 artışla 2022'de 4 milyar doları aştı ve Bayraktar'ın satışlarının yüzde 98'ini ihracat oluşturdu.
Açıkçası, Türkiye büyük bir silah ihracatçısı olarak geldi ve bu da bir takım soruları gündeme getiriyor. Ülke, özellikle dronelarda bu gelişme ve üretim hızını sürdürebilir mi? İhracatı neden arttı? Ve bu ihracatın ortak seçimi açısından sonuçları nelerdir ve bu dronelar Ukrayna dışındaki çatışmalarda nasıl kullanılabilir?
ABD DRONERLARININ YERİNİ TB-2’LER ALDI
Ukrayna'daki savaştan önce, çatışmalarda en aktif olan silahlı insansız hava araçları, ABD yapımı MQ-9 Reaper ve selefi MQ-1 Predator'du. ABD, neredeyse yirmi yıldır bu iki insansız hava aracını Pakistan, Yemen ve Somali'deki şüpheli teröristleri hedef almak için ve Afganistan ve Irak'taki daha geleneksel savaş rollerinde kullandı. Görünen başarıları nedeniyle, Washington'un müttefikleri ve ortakları - İngiltere, İtalya, Hollanda, Fransa ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi - bu droneları satın almaya çalıştı. Ancak orta irtifa uzun menzilli insansız hava araçları gibi silahların satışını sınırlayan Füze Teknolojisi Kontrol Rejimi'ne (MTCR) imza atmış olan ABD, bir avuç Avrupa ülkesi dışında bunların ihraç edilmesine karşı direnmişti.
MTCR'nin uzun süredir devam eden eleştirilerinden biri, mevcut veya drone ihraç edecek birçok ülkeyi içermemesiydi. 2014 itibariyle, kısıtlamalarına gayri resmi olarak bağlı kalmasına rağmen MTCR anlaşmasını imzalamayan İsrail, drone ihracatına hakim oldu ve 1985 ile 2014 arasındaki drone satış hacminin yüzde 60'ından fazlasını oluşturdu ve onu yüzde 24 ile ABD izledi. İsrail'in bu insansız hava aracı ihracatının çoğu silahsızdı, ancak bazıları - Heron TP, Hermes 450 ve Hermes 900 - kinetik saldırılar gerçekleştirebiliyordu.
İSRAİL VE ABD GERİDE KALDI
Ancak drone üreticilerine göre, İsrail'in drone ihracatındaki büyüme hızı potansiyelinin çok altında kaldı çünkü İsrailli üreticiler, ne MTCR üyesi olmayan ne de açıkça uymakla ilgilenen Çin ve Türkiye'den çıkan daha ucuz, daha erişilebilir insansız hava araçlarıyla rekabet ediyorlardı.
Örneğin 2008 ile 2018 arasında Çin, Mısır, Suudi Arabistan ve BAE dahil 13 ülkeye insansız hava aracı ihraç etti. ABD'nin insansız hava aracı satın almasını reddeden BAE, bunun yerine Yemen'deki Husi isyancılara karşı kullandığı Çin yapımı Wing Loong'u satın aldı.
27 FARKLI ÜLKE İLE ANLAŞMA
Öte yandan, silah sanayisi uzun süredir küçük silahlara ve zırhlı personel taşıyıcılara odaklanan Türkiye, insansız teknolojilere giderek daha fazla odaklanıyor. 27'den fazla ülke, Dağlık Karabağ, Suriye, Libya ve yakın zamanda Ukrayna gibi çatışmalarda elde edilen bariz başarıların ardından ilginin artmasıyla birlikte TB-2'yi satın aldı. Ukrayna, mevcut talep artışına karşı Ukrayna topraklarında bir fabrika inşa etmek için Bayraktar ile ortaklık kurdu.
SİLAH ENDÜSTRİSİNİN AMİRAL GEMİSİ
Bayraktar, Türkiye'nin silah endüstrisinin amiral gemisi olabilir, ancak başarısı TB-2'nin ötesine geçen ve daha genel olarak Türk silah ihracatına uzanan bir ilgi üretti. Wall Street Journal, insansız kara araçları üreten Elektroland Defence'in bir yöneticisinin Bayraktar'ın başarılarını "bizim için büyük bir reklam" olarak nitelendirdiğini aktardı.
Türkiye, silah ihracatını geliştirirken, doğrudan veya dolaylı olarak dahil olduğu bir dizi ihtilafta aracı veya belirleyici rol oynayacak şekilde konumlandıran coğrafi konumundan yararlanıyor. Türkiye birkaç yıl içinde Suudi Arabistan, BAE ve İsrail gibi eski rakiplerle ilişkilerini buzları ertime yoluna gitti. Drone ihracatı, bu dış politika hedeflerini yansıtmak veya büyütmek için tasarlanmış görünüyor.
ERİŞİLEBİLİR BİR ALTERNATİF
Ne yazık ki, bunu bir bedeli karşılığında yapabilirler. Türkiye'nin TB-2'si, ABD yapımı Reaper'a göre açıkça daha uygun fiyatlı ve erişilebilir bir alternatif. Bununla birlikte, ABD'nin çoğu silah ihracatı için çıtayı nispeten yüksek tutmasının nedeni, ABD'nin endüstriyel üssünü güçlendirmeyi, onları kötüye kullanabilecek ülkelerin elindeki ölümcül silahların potansiyel istikrarsızlaştırma etkilerine ilişkin endişelerle dengelemektir. Örneğin, önerilen herhangi bir silah satışının başında, ABD Dışişleri Bakanlığı alıcı ülkenin insan hakları sicilini değerlendirmek için bir inceleme yürütür. Silah İhracatı Kontrol Yasası, Washington'un ABD yapımı silahların alıcılarının bir dizi uluslararası yasal anlaşmaya uymasını sağlamasını gerektiriyor. Bu, şu anda neden yalnızca altı ülkenin MQ-9 Reaper'ı kullandığını açıklamaya yardımcı olur.
WASHİNGTON KONTROLÜ KAYBETTİ
Afrika ve Asya'dan Avrupa ve Orta Doğu'ya kadar her yerde bulunan TB-2'yi satın alan 27 ülke bir gösterge ise, Türkiye bu tür son kullanıcı anlaşmalarını çok az dayatıyor veya dayattığı kısıtlamalar düşük.
Drone ihracatına yönelik bu nispeten rastgele yaklaşım, en azından Amerika Birleşik Devletleri'nde kaşları kaldırdı. Washington, Türk insansız hava araçlarının alıcıları üzerinde kontrol uygulayamazken, bazı milletvekilleri, ABD, Kanada ve Avrupa'da üretilen füze bataryaları, yakıt pompaları ve antenleri içerdiği iddia edilen Türk insansız hava araçlarının imalatında kullanılabilecek ABD parçalarının ihracatının kısıtlanmasını onayladı.
TB-2 gibi dronelar savaşlara neden olmasa da, droneların istikrarı bozduğu iddia edildi, çünkü insansız platformlar olarak güç kullanmayı daha az maliyetli hale getiriyorlar ve onları konuşlandıran tarafa daha az risk ve kayıp yüklüyorlar.
Ukrayna'daki savaşın ilk aylarından bu yana, TB-2 savaş alanından neredeyse tamamen kayboldu. Rusya, hava savunmasını uyarlayıp güçlendirdikten sonra, TB-2 artık yenilmez görünmüyordu. Bazı tahminlere göre, savaşın beş ayından sonra Ukrayna, etkili saldırılar için kullandığından daha fazla İHA kaybetmişti ve bu da ordusunun, Rusya'nın sağlam uçaksavar konuşlandırdığı Donbass gibi yerlerde TB-2'yi kullanmayı bırakmasına yol açmıştı.
Bunun yerine Ukrayna, ABD yapımı Sustalı gibi aylak mühimmatları tercih etti, çünkü bunlar daha küçük ve daha ucuz - TB-2 için yaklaşık 5 milyon $'a kıyasla 6.000 $ kadar düşük bir maliyete sahipler - ayrıca daha vazgeçilebilir. Ukraynalı bir asker 3 milyon dolarlık bir Rus tankını çıkarmak için 200 dolarlık bir el bombasıyla güçlendirilmiş 3.000 dolarlık bir sivil insansız hava aracı kullandığı anlatılıyor.
Dronelar, en azından bir biçimde, burada kalacak. Ve Türkiye, onları arayan ülkeler için çekici ve istekli bir tedarikçi olmaya devam edecek gibi görünüyor.
